Orzecznictwo sądów – skarga pauliańska – część druga

Poniżej pobierzesz gotowy do wypełnienia wzór skargi Pauliańskiej:

Przesłankami dla skutecznej skargi pauliańskiej zgodnie z art. 527 KC są:

• dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej,
• na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową
• oraz doszło do pokrzywdzenia wierzycieli,
• działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
• oraz wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią.

Jedną z przesłanek subiektywnych skargi pauliańskiej, przewidzianych w art. 527 § 1 kodeksu cywilnego, jest to, że osoba trzecia wprawdzie nie wiedziała o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, ale przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o takiej intencji dłużnika.

Wprowadzone na mocy art. 527 § 3 KC domniemanie prawne wynikające z łączącego osobę trzecią z dłużnikiem stosunku bliskości stanowi istotne ułatwienie dowodowe. Stanowi nakaz przyjęcia, bez konieczności udowadniania tego przez wierzyciela, że osoba trzecia pozostająca w bliskim stosunku z dłużnikiem wiedziała o istnieniu długu oraz konsekwencjach dokonywanej czynności dla możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela (art. 527 § 2 KC). Rzeczą wierzyciela jest tylko wykazanie, że osobę trzecią łączył z dłużnikiem stosunek bliskości w chwili dokonania czynności prawnej, krzywdzącej wierzycieli. W razie wykazania tej okoliczności wierzyciel nie ma obowiązku udowadniania, że osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli. Osoba trzecia z kolei może obalić domniemanie wykazując, że pomimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć.

Kodeks cywilny nie określa, jaki rodzaj stosunku łączącego osobę trzecią z dłużnikiem w rozumieniu art. 527 § 3 KC uzasadnia uznanie jej za osobę będącą w bliskim z nim stosunku. W orzecznictwie przyjmuje się, że stosunek bliskości wynika z reguły z powiązań rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa, powinowactwa, aczkolwiek w niektórych wypadkach, mimo istnienia formalnych więzów rodzinnych, może on nie zachodzić, np. z powodu nieutrzymywania przez krewnych żadnych kontaktów, wzajemnej wrogości czy obojętności.

Niewypłacalność dłużnika w rozumieniu art. 527 KC oznacza stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Ciężar udowodnienia niewypłacalności bądź jej pogłębienia, zgodnie z regułą art. 6 KC, spoczywa na wierzycielu.

Wierzyciel musi wykazać, iż dłużnik wiedział o istnieniu wierzyciela oraz znał skutek dokonywanej przez niego czynności w postaci usunięcia z jego majątku aktywów nadających się do zaspokojenia. Przepis art. 527 § 1 KC nie wymaga, aby dłużnikowi na dzień dokonania czynności prawnej znana była jednoznacznie określona wysokość wierzytelności, podlegającej ochronie skargą pauliańską. Bezsprzecznie natomiast wysokość wierzytelności powinna być już wskazana w chwili wytoczenia powództwa.

Dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu w rozumieniu art. 527 § 2 KC także wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Stan niewypłacalności dłużnika w wyższym stopniu obejmuje i utrudnienie i odwleczenie zaspokojenia. Skarga pauliańska nie jest również wyłączona w sytuacji, gdy hipoteka nie zabezpiecza przysługującej wierzycielowi wierzytelności w całości.

W chwili wniesienia pozwu opartego na treści art. 527 KC niewątpliwy powinien być sam tytuł zobowiązania dłużnika. W przypadkuwątpliwości co do rozmiaru wierzytelności powód powinien podać jedynie przewidywaną, maksymalną wysokość wierzytelności. Określona w powództwie wysokość wierzytelności stanowić będzie wartość przedmiotu sporu. Wysokość ta determinować będzie z kolei zakres, jakim kwestionowana czynność prawna dłużnika, będzie mogła zostać objęta sankcją bezskuteczności. Bezskutecznością może być bowiem objęta jedynie czynność prawna dłużnika maksymalnie do rozmiarów konkretnej wierzytelności przysługującej wierzycielowi. Dlatego sentencja wyroku wydanego na podstawie art. 527 § 1 KC zawsze musi określać wierzytelność, której ochronie ma on służyć.

Sam udział małżonka niebędącego dłużnikiem wierzyciela w czynności prawnej noszącej cechy czynności fraudacyjnej jest wystarczającą okolicznością przemawiającą za możliwością uznania całej czynności prawnej za bezskuteczną wobec wierzyciela (art. 532 KC), a nie tylko za zakwestionowaniem jej skuteczności wobec zadłużonego małżonka. Małżonek dłużnika nie pozostaje przy tym bez ochrony, gdyż uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela nie uchyla obowiązku uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. W postępowaniu tym małżonek dłużnika ma możliwość skorzystania ze środków ochrony przewidzianych w obowiązujących przepisach.

Zezwolenie dane wierzycielowi przez ustawodawcę na ingerencję w sferę praw osoby trzeciej (art. 527 § 1 KC) ma swe usprawiedliwienie w nagannej postawie dłużnika i tejże osoby, zmierza do zapewnienia wierzycielowi ochrony przed nielojalnym postępowaniem dłużnika. Aby miała zastosowanie skarga pauliańska konieczne jest działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (przesłanka ta musi być spełniona łącznie z pozostałymi wskazanymi w art. 527 § 1 KC). Świadomość pokrzywdzenia istnieje, gdy dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone walory wyjdą z jego majątku, a wierzyciele będą mieli trudności z zaspokojeniem. Wystarczy świadomość, że dokonana czynność prawna może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia się. Przyjmuje się, iż świadomość obejmuje w tym przypadku dwa elementy:

• po pierwsze dłużnik wiedział o istnieniu wierzytelności,
• a po drugie znał skutek czynności prawnej.

Brak jest metod pozwalających na obiektywne, wiarygodne określenie świadomości danej osoby, dlatego też oczywistym jest, że sąd w tej kwestii wnioskuje na podstawie sprawdzalnych okoliczności. Art. 530 KC wymaga umyślności w formie zamiaru bezpośredniego. W takim przypadku celem czynności od początku jest uszczuplenie majątku i w konsekwencji prawa wierzyciela. Jeżeli dana czynność na tle sytuacji podmiotu dokonującego czynności ma jakieś racjonalne uzasadnienie, a skutek krzywdzący jest jedynie dodatkowym, choć przewidywalnym efektem – wówczas zaskarżenie takiej czynności nie będzie usprawiedliwione.

Po nowelizacji art. 41 § 1 KRO, zgodnie, z którym małżonek dłużnika nieudzielający zgody na zaciągnięcie określonego zobowiązania, nie odpowiada w zasadzie za to zobowiązanie nawet majątkiem wspólnym (poza pewnymi wyjątkami), dopuszczalne jest zaskarżenie przez wierzyciela skargą pauliańską czynności prawnej dokonanej przez oboje małżonków na rzecz osoby trzeciej, gdy jej przedmiot wchodzi do ich majątku wspólnego i nastąpiły wszystkie przesłanki skargi (art. 527 KC). Skarga pauliańska i jej ochronny cel przemawia za tym, aby dopuścić tę skargę także wówczas, gdy nielojalne wobec wierzyciela rozporządzenie majątkowe podejmowane było nie tylko przez małżonków mających status dłużników w rozumieniu art. 527 KC, ale przynajmniej z udziałem jednego takiego dłużnika.

Przepis art. 531 § 2 KC nie ogranicza uprawnień wierzyciela do możliwości dochodzenia roszczenia z akcji pauliańskiej wyłącznie do pierwszego następcy prawnego osoby trzeciej, jeżeli tylko kolejni następcy prawni spełniają przesłankę wiedzy o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną lub korzyść uzyskali nieodpłatnie.

Samo stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości, nie jest wystarczające. Konieczne jest bowiem wykazanie, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, gdyż tylko takie uchybienie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodówi ich odmiennej ocenie niż ocena sądu.

Okoliczność, iż w dacie zawarcia spornej umowy darowizny dłużniczka nie pozostawała w opóźnieniu z zapłatą poszczególnych rat nie niweczy możliwości dochodzenia ochrony tej wierzytelności w trybie art. 527 KC. Skarga pauliańska służy bowiem ochronie istniejących wierzytelności (ale także wierzycieli przyszłych), a nie tylko wierzytelności stwierdzonych tytułem wykonawczym.

Okoliczność, że osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie powoduje, iż wierzyciel nie musi wykazywać, czy osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że dokonując czynności prawnej, dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli. Co za tym idzie nawet wykazanie przez osobę trzecią, że nie wiedziała i mimo dołożenia należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu wierzycieli, nie zwalnia jej od odpowiedzialności wobec wierzyciela.

Rzeczą powoda występującego w pozwie ze skargą pauliańską powinno być oznaczenie wierzytelności wynikającej z konkretnego stosunku prawnego, która stanowić ma przedmiot żądanej ochrony i tym samym stać się ostatecznie przedmiotem rozstrzygnięcia orzeczeniem sądowym. Do niego też – w przypadku, gdy przysługuje mu kilka wierzytelności wobec tego samego dłużnika – należy wybór, którą z wierzytelności chce chronić, jak również wybór, czy w drodze powództwa wytoczonego na podstawie art. 527 KC chronić całą przysługującą mu wierzytelność, czy też jedynie jej określoną część. Sprecyzowanie wierzytelności w pozwie obejmować powinno przynajmniej jej istnienie, tytuł prawny i wysokość.

Skarga pauliańska przedawnienie: Przewidziany w art. 534 KC termin do wytoczenia powództwa ze skargi pauliańskiej ma charakter zawity, co oznacza, że po upływie tego terminu roszczenie upada – wygasa, tzn. nie można go już skutecznie dochodzić (przedawnienie skargi pauliańskiej).

Możliwości stosowania art. 5 KC w odniesieniu do terminów zawitych, choć dopuszczana przez niektórych przedstawicieli doktryny i orzecznictwo, jest bardzo ograniczona. Przepis art. 5 KC nie może być zastosowany w przypadku opieszałości i nieuwagi powódki.

Wierzyciel pauliański ma prawo zaspokoić się z przedmiotu nabytego przez osobę trzecią przed jej wierzycielami, którzy mogą wziąć udział w podziale sumy uzyskanej z licytacyjnej sprzedaży przedmiotu egzekucji dopiero w dalszej kolejności. W pierwszej kolejności są jednak zaspokajani wierzyciele hipoteczni dłużnika, których nie można uznać za wierzycieli osoby trzeciej.

Świadomość działania z pokrzywdzeniem wierzycieli musi istnieć już w chwili dokonywania zaskarżonej czynności. W tym zakresie przyjmuje się domniemanie, że dłużnik wie jaki skutek dla jego majątku będzie miała dokonana czynność, tj. że zna skład swego majątku, zarówno jego aktywa jak i pasywa.

Przy tym pod pojęciem świadomości pokrzywdzenia, należy tu rozumieć nie tylko przypadki gdy dłużnik jest w pełni przekonany o pokrzywdzeniu, ale także takie gdy ze względu na swoją ogólna dojrzałość, sprawność umysłową i doświadczenie życiowe winien zdawać sobie sprawę, że znalazł się w sytuacji gdy z pozostałego majątku nie będzie w stanie zaspokoić swoich wierzycieli.