Jak nie płacić zachowku po otrzymaniu darowizny?

Zachowek od darowizny to bardzo ciekawa konstrukcja prawna, która może zaskoczyć niejednego. Polskie prawo w dosyć klarowny sposób wylicza, kiedy takie roszczenie wobec spadkobiercy jest zasadne, a kiedy już nie. Dodatkowo istnieją sposoby na to, aby nie płacić zachowku po otrzymaniu darowizny. Jakie?

Wiele osób po otrzymaniu spadku zastanawia się co zrobić, żeby nie płacić zachowku po otrzymaniu darowizny. Sytuacja ta wymaga od otrzymującego spadek, wypłaty swoistego zadośćuczynienia w formie pieniężnej pozostałym uprawnionym.

Aby lepiej zrozumieć istotę tego problemu, zacznijmy od definicji — kiedy właściwie płaci się zachowek od darowizny i ile wynosi zachowek od darowizny.

Zachowek to określona prawem kwota pieniężna, która jest wypłacana wszystkim uprawnionym zstępnym, małżonkowi albo rodzinie spadkodawcy. Przy czym nie ma tu znaczenia, czy zostali oni w ogóle uwzględnieni w testamencie, jaki zostawił zmarły. Ustawodawca, tworząc tę instytucję, chciał ochronić interesy tych osób, które gdyby nie testament, mogłyby dziedziczyć określone dobra.

Kiedy darowizna zalicza się do spadku?

Przyjmuje się, że przy ustaleniu danego prawa do zachowku, zostają doliczone do spadku te darowizny, które wykonał spadkodawca. Z tego właśnie tytułu można ze sobą powiązać zarówno prawo do zachowku jak i darowiznę. W przypadku, gdy potocznie mówiąc, scheda spadków jest znikoma, dołącza się do niej wykonane przez spadkodawcę darowizny.

Istnieją dwa wyjątki, wyłączające doliczenie darowizny do schedy spadkowej. Dokładnie reguluje je artykuł 994 Kodeksu cywilnego. Mowa tam o drobnych darowiznach zwyczajowych oraz o darowiznach dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty wstecz od daty śmierci spadkodawcy.

Przy czym ta ostatnia darowizna musi  być nałożona na osoby niebędące spadkobiercami ani też uprawnionymi do otrzymania zachowku.

O tym, jak obliczyć zachowek, jasno mówi Kodeks cywilny. Idąc za zapisem w ustawie, jeżeli chodzi o dzieci, zachowek po rodzicach wynosi 1/2 spadku. Gdy osobą ubiegającą się o to świadczenie jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, zachowek wynosi 2/3 spadku.

Sposoby na uniknięcie zachowku — przedawnienie

Na szczęście istnieją sytuacje, kiedy nie należy się zachowek od darowizny. Aby jednak ominąć tę konstrukcję prawną, trzeba spełnić określone przesłanki. Pierwszym sposobem dającym odpowiedź na to jak nie płacić zachowku po otrzymaniu darowizny, jest kwestia czasowa.

Warto wiedzieć, że prawo do zachowku ulega przedawnieniu z upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu. Gdy ten nie został sporządzony, to 5 lat od śmierci spadkodawcy. Wyjściem z tej sytuacji może być zwyczajne przedawnienie roszczeń.

Ważne zasady współżycia społecznego

Innym sposobem jest udowodnienie o przyznaniu zachowku jako o łamania zasad współżycia społecznego. Osoba, która jest zmuszona do wypłaty zachowku, musi przed sądem udowodnić, że zasądzenie tej wypłaty jest niesprawiedliwe sprzeczne z zasadami słuszności.

Sąd w tej sprawie może zasądzić zachowek w o wiele niższej wysokości. Wbrew pozorom, organy sprawiedliwości z dużą empatią podchodzą do każdej sprawy, dlatego warto podjąć się tego wysiłku.

Czasochłonne wydziedziczenie

Kolejny sposób, to poddanie pod wątpliwość zasadności dziedziczenia osoby, która stara się o zachowek. W tym celu sprawdza się niegodności dziedziczenia, a także samo wydziedziczenie. Sprawy o tym charakterze potrafią się ciągnąć latami i są bardzo trudne do przeprowadzenia, jednak bywa, że osoba zgłaszająca się po zachowek, odchodzi z niczym.

Warto wspomnieć o jeszcze jednym aspekcie, jakim jest niegodność dziedziczenia. To termin wynikający z artykułu 928 par. 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z zapisami, spadkobierca może zostać uznany za niegodnego w trzech przypadkach:

• Kiedy dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy
• Gdy podstępem lub groźbą nakłaniał do sporządzenia testamentu, lub w ten sam sposób przeszkadzał w jego wykonaniu
• Kiedy osoba umyślnie zniszczyła testament spadkodawcy lub też podrobiła go.

Aby uznać spadkodawcę za niegodnego, niezbędne jest przeprowadzenie procesu sądowego. Powództwo takie może wnieść każdy, kto ma w tym interes prawny, jednak nie dłużej niż do 1 roku od dnia, w którym informacja o przyczynie niegodności pojawia się u zainteresowanego. Może to również nastąpić nie później niż 3 lata od otwarcia spadku.

Umowa dożywocia — tu nie ma prawa do zachowku

Z racji tego, że umowa dożywocia jest aktem prawnym odpłatnym, z samej tylko definicji nie jest uznawana za formę darowizny. Dlatego też, z punktu widzenia prawnego, umowa dożywocia to nie darowizna, więc nie będzie włączana do potencjalnej schedy spadkowej. Co za tym idzie, osoby, które miały dziedziczyć, nie mogą rościć sobie praw na zasadzie zachowku.

W umowie dożywocia chodzi o to, że dożywotnik, czyli właściciel nieruchomości, budynku, lokalu czy użytkowania wieczystego, z zamian za obietnicę sprawowania opieki nad nim, przenosi własność na tę drugą osobę.

Tak naprawdę, to dożywotnik nie musi mieszkać z osobą, z którą zawarł taką umowę. Jednak podpisując umowę, zobowiązuje się do wydania nieruchomości. Nabywca, czyli druga osoba, ma zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. Co istotne, umowa taka zawsze musi być sporządzona w formie aktu notarialnego.

W najgorszym wypadku potencjalni kandydaci do otrzymania zachowku, w tej sprawie będą poddawali pod wątpliwość jakość opieki osoby, która otrzymała nieruchomość w ramach umowy dożywocie. Osoba taka będzie musiała udowodnić, że dopełniła wszelkich starań, aby dotrzymać warunków podpisanej umowy.

Termin 10 lat a zachowek

Jak już wcześniej wspomniano, wyłączone z tytułu roszczeń o zachowek są te darowizny, które zostały dokonane przed prawie dziesięciu laty. Termin ten jest wiążący jednak tylko dla osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku.

W przypadku gdy  darowizna została przekazana bliskim w pierwszej i drugiej linii, odliczenie darowizny odbywa się niezależnie od upływającego czasu.