Zachowek – czym jest? Kto jest uprawniony? Jak uzyskać zachowek? i jak napisać ugodę o zachowek?

Poniżej zamieszczam dwa najczęściej potrzebne wzory pism, które znacznie ułatwiają regulowanie kwestii związanych z zachowkiem:

Czym jest zachowek?

Adwokat wyjaśnia, że w sytuacji, gdy najbliżsi krewni, członkowie rodziny zmarłego zostali pominięci w całości lub w części w testamencie, mają oni prawo do korzyści ze spadku. To właśnie zachowek ma chronić najbliższych.

Pominięcia w testamencie nie można utożsamiać z wydziedziczeniem, bo to dwie różne rzeczy – pominięcie a wydziedziczenie. Zachowek ma chronić interesy majątkowe najbliższych, z drugiej strony ogranicza ostatnią wolę spadkodawcy. Zachowek zapewnienia, niezależnie do woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenie pieniężne.

Adwokat podkreśla, że żądanie zachowku jest to prawo, a nie obowiązek. Czyli osoba ma takie prawo wystąpienia o odpowiednią kwotę, jaka należy jej się na podstawie przepisów spadkowych o zachowku, jednak wcale nie musi tego robić.

Rodzina może przyjąć inny sposób rozliczenia się, wyrównania majątków po zmarłym, czy uzupełnienia zachowku. Patrząc od strony spadkobiercy, ma on obowiązek wypłacić zachowek tylko wówczas, gdy uprawniony do zachowku się o to upomni.

Dla przykładu syn ustanowiony w testamencie jedynym spadkobiercą może spłacić uprawnioną do zachowku przyrodnią siostrę, przekazując jej część majątku otrzymanego w spadku w naturze (np. mieszkanie, dom, samochód).

Jednakże zasadniczo pominięta w testamencie siostra przyrodnia może żądać zachowku tylko w pieniądzu. Co ważne, jeżeli spadkobierca sam jest uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Przekazanie np. całości spadku żonie, w sytuacji, gdy zostawił syna, oznacza, że syn nie dostanie połowy spadku, ale połowę połowy, czyli 1/4 (właśnie zachowek).

Kto jest uprawniony do zachowku?

Uprawnieni do zachowku są jednak tylko najbliżsi zmarłego: małżonek, dzieci (bądź ich dzieci, czyli wnuki, jeśli ich rodzice zmarli), a także rodzice zmarłego, ale tylko gdyby byli powołani do spadku z ustawy, czyli wtedy, gdyby zmarły nie pozostawił potomstwa.

Prawa do zachowku nie mają więc pozostali spadkobiercy, np. rodzeństwo i zstępni rodzeństwa, a także dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni oraz dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.

Oczywiście prawa do zachowku nie mają także gmina lub Skarb Państwa.

Osoba przysposobiona przez spadkodawcę ma prawo do zachowku tak, jakby była jego dzieckiem, zaś osoba, która przysposobiła spadkodawcę – tak, jakby była jego rodzicem. Prawa do zachowku po swoich rodzicach naturalnych nie mają dzieci przysposobione przez inną osobę w sposób całkowity i pełny a prawa do zachowku po dzieciach przysposobionych przez inną osobę nie mają ich rodzice naturalni.

Umowa zrzeczenia się zachowku

Warto również wiedzieć, że ​dopuszczalne jest zawarcie umowy zrzeczenia się prawa do zachowku. Innymi słowy, umowę o zrzeczenie się prawa do zachowku może zawrzeć spadkodawca z osobą, która wchodziłaby w grę jako spadkobierca uprawniony do zachowku.

Wzór umowy zrzeczenia się zachowku pobierzesz na samej górze.

Jaki warunek musi być spełniony, aby mieć prawo skutecznie wystąpić o zachowek?

Zgodnie z prawem spadkowym wszystkie wymienione wyżej osoby uprawnione mają prawo do zachowku, jeżeli spełniają dodatkowy warunek, tzn. „byliby powołani do spadku z ustawy„. Oznacza to, że prawa do zachowku nie ma małżonek spadkodawcy pozostający z nim w separacji sądowej, a także te spośród wymienionych wyżej osób, które nie mogą lub nie chcą dziedziczyć.

Prawa do zachowku nie mają więc odpowiednio, osoby, które zostały uznane za niegodne, osoby, które zrzekły się dziedziczenia i ich zstępni, chyba że w umowie o zrzeczeniu się dziedziczenia postanowiono inaczej oraz osoby, które odrzuciły spadek z ustawy.

Gdy idzie o wnuków spadkodawcy – prawo do zachowku mają tylko ci z nich, których rodzic, będący dzieckiem spadkodawcy, nie dożył chwili otwarcia spadku.

Ile wynosi zachowek i od czego zacząć jego wyliczanie?

Zachowek to 2/3 wartości spadku, jaki przypadłby według dziedziczenia ustawowego, jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo nie ukończył jeszcze 18 lat. W innych wypadkach wynosi 1/2 wartości potencjalnej schedy. Czyli obliczenie zachowku należy rozpocząć od ustalenia udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy.

Owa scheda stanowiąca podstawę obliczenia zachowku to nie tylko to, co realnie zmarły zostawił w chwili śmierci.

Jeżeli uprawniony nie może otrzymać zachowku od spadkobiercy, może żądać od zapisobiercy windykacyjnego sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Jeśli spadkobierca (zwykle testamentowy) dobrowolnie nie wypłaci zachowku, uprawniony musi wytoczyć mu proces o zachowek czy jego wyrównanie np. za pośrednictwem prawnika.

Jeśli jestem uprawnionym do zachowku to, czego tak właściwie mogę się domagać i kiedy?

Uprawniony do zachowku może domagać się od spadkobiercy zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia, jeśli nie otrzymał należnego mu zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu.

Innymi słowy, żądanie uprawnionego do zachowku ma zawsze postać żądania świadczenia pieniężnego, zawsze żądamy konkretnej kwoty.

Od którego momentu można wystąpić z żądaniem o zachowek?

Obowiązek spadkobiercy zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku powstaje wobec uprawnionego już z chwilą otwarcia spadku, czyli w momencie śmierci spadkodawcy. Orzeczenie (wyrok) o zachowku ma bowiem charakter deklaratoryjny, czyli jedynie potwierdza przysługujące uprawnionemu prawo do uzyskania sumy pieniężnej w wysokości określonej przez przepisy spadkowe.

W praktyce pierwsze dokładne określenie terminu spełnienia świadczenia pieniężnego następuje w wyniku wezwania dłużnika – spadkobiercy do zapłaty określonej kwoty przez uprawnionego do zachowku.

Zachowek a przedawnienie?

Roszczenia uprawnionego do zachowku przedawniają się po pięciu latach. Do 23 października 2011 r. okres roszczenia wynosił trzy lata. Adwokat zwraca uwagę, że nowy pięcioletni termin ma zastosowanie również do tych roszczeń o zachowek, które powstały przed dniem wejścia w życie nowelizacji, czyli przed 23 października 2011 i w tym dniu jeszcze nie były przedawnione.

Czyli jeśli osoba zmarła w 2010, to jeszcze w 2015 można starać się skutecznie o zachowek przed sądem.

Przedawnienie zostanie przerwane przez wniesienie przeciwko osobie zobowiązanej sprawy do sądu o zachowek, wszczęcie postępowania mediacyjnego, a także zawezwanie jej do tzw. próby ugodowej.

Roszczenie o zachowek staje się wymagalne z chwilą określenia przez sąd jego wysokości według cen z daty orzekania o nim i dopiero z tą datą staje się możliwe naliczanie odsetek za opóźnienie.

Zachowek należy się na podstawie przepisów spadkowych, co jest całkowicie niezależne od tego, czy np. na działkach spadkobierca ubiegający się o zachowek pracował, czy też nie pracował na działkach stanowiących przedmiot nabycia spadku.

Warto wiedzieć, że roszczenie o zachowek należy do długów spadkowych, na równi z kosztami pogrzebu i kosztami postępowania spadkowego.

Zachowek podlega podatkowi od spadków i darowizn. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zachowku osobę uprawnioną przez wydziedziczenie.

Dokonując darowizny (oczywiście musi to nastąpić za życia), darczyńca powinien zaznaczyć, czy zalicza darowiznę na poczet należnego obdarowanemu zachowku, czy też zwalnia obdarowanego z tego obowiązku. Jeśli bowiem darczyńca sporządzi testament, w którym do spadku zostaną powołane inne osoby niż spadkobiercy ustawowi, pomiędzy spadkobiercami testamentowymi a uprawnionymi do zachowku może powstać konflikt co do wysokości zachowku. Zaliczeniu nie podlegają drobne darowizny zwyczajowo przyjęte.

Należy zaznaczyć, że sama instytucja zachowku w znacznej mierze opiera się na zasadach współżycia społecznego i wynikającym z nich założeniu, że pewnym osobom tylko z uwagi na bardzo bliski stosunek rodzinny ze spadkodawcą przysługuje określona część jego majątku niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew tej woli.

Dlatego też zastosowanie art. 5 Kodeksu cywilnego nie może udaremniać wyżej wskazanego celu zachowku chroniącego interes majątkowy najbliższych członków rodziny bez konieczności spełnienia przez nich jakichkolwiek warunków.

W przypadku zachowku ustawodawca przewidział instytucję, która reguluje kwestię wpływu naruszenia zasad współżycia społecznego przez spadkobiercę na jego uprawnienie do zachowku, mianowicie „wydziedziczenie”, czyli pozbawienie prawa do zachowku.

Konieczność udowodnienia

Adwokat zwraca uwagę, że zgodnie z obowiązującą w postępowaniu cywilnym zasadą kontradyktoryjności sąd nie ma obowiązku zarządzania dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron zawartych w pozwie lub odpowiedzi na pozew i wykrycia środków dowodowych pozwalających na udowodnienie racji powoda lub pozwanego, ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzania z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Należy mieć świadomość, że to strona jest obowiązana wskazać dowody dla stwierdzenia faktów i musi liczyć się z negatywnymi konsekwencjami nieudowodnienia.

Należy pamiętać, że zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, a według art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego strona w postępowaniu sądowym zobowiązana jest wskazywać fakty, oraz dowody na potwierdzenie swoich twierdzeń.

About the author

Jako legalnie działająca firma pod numerem NIP: 665-259-59-85, REGON: 369166329 dostarczamy produktów najwyższej jakości.