Przestępstwo udaremniania zaspokojenia wierzycieli

Przestępstwo udaremniania zaspokojenia wierzycieli (art. 300 Kodeksu karnego)

Art.  300 Kodeksu karnego

§  1. Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§  2. Kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Celem przepisu jest ochrona uprawnionych wierzycieli przed działaniami dłużnika mającymi na celu udaremnienie zaspokojenia roszczeń albo uszczuplenie zaspokojenia.

Celem i skutkiem działania sprawcy jest udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia jego wierzyciela w razie grożącej sprawcy niewypłacalności lub upadłości. Do popełnienia przestępstwa dochodzi, gdy sprawca doprowadzi do udaremnienia zaspokojenia lub zmniejszenia zaspokojenia swojego wierzyciela. Przestępstwo ma zatem charakter skutkowy. Jeśli pomimo dążenia do udaremnienia zaspokojenia wierzyciela, dłużnik nie osiągnął skutku w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia, nie może odpowiadać za popełnienie tego przestępstwa (może odpowiadać za usiłowanie popełnienia przestępstwa, np. wtedy, gdy umowa, na podstawie której zbywa rzecz, jest nieważna).

Przez udaremnienie zaspokojenia rozumiane jest wyłączenie możliwości uzyskania przez wierzyciela jego należności, choćby nie była wymagalna (udaremnienie zachodzi, gdy wierzyciel nie może uzyskać swojej należności w żadnej części); uszczuplenie to zmniejszenie możliwości zaspokojenia.

Do udaremnienia lub zmniejszenia zaspokojenia wierzyciela dochodzi przez usuwanie, ukrywanie, zbywanie, darowanie, niszczenie, rzeczywiste lub pozorne obciążenie albo uszkodzenie składników majątku dłużnika.

Ukrywanie rzeczy to zatajenie miejsca, w którym rzecz się znajduje albo samego faktu posiadania rzeczy, a także umieszczenie rzeczy w takim miejscu, że jej odnalezienie stało się utrudnione.

Zbycie składnika majątku dłużnika to skuteczne nim rozporządzenie, darowanie – to nieodpłatne przekazanie rzeczy lub prawa albo nieodebranie przekazanego dłużnikowi nieodpłatnie prawa majątkowego lub rzeczy.

Obciążanie składników majątku to przyjmowanie przez dłużnika zobowiązań majątkowych albo zabezpieczenie już istniejących zobowiązań na składnikach majątkowych.

Wykonanie wskazanych czynności, podjętych w zamiarze udaremnienia lub zmniejszenia zaspokojenia, grozi odpowiedzialności za przestępstwo wtedy, gdy dłużnik dopuścił się ich w sytuacji grożącej mu niewypłacalności lub upadłości. Nie jest konieczne, by dłużnik stał się niewypłacalny albo by ogłoszono jego upadłość. Wystarczy, że ogłoszenie upadłości lub niewypłacalność są w wysokim stopniu prawdopodobne, choćby nie w bliskiej przyszłości.

Przestępstwo może być popełnione tylko umyślnie, z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym. Sprawcą przestępstwa może być oprócz dłużnika także osoba, która na podstawie przepisu prawnego, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami majątkowymi innej osoby. Przyjmuje się, że przestępstwo może być popełnione jedynie przeciwko wierzycielowi prowadzącemu działalność gospodarczą. Jest sporne, czy sprawcą czynu może być dłużnik nieprowadzący działalności gospodarczej.

Ściganie przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego, chyba że pokrzywdzonym jest Skarb Państwa (wówczas przestępstwo jest ścigane z urzędu). Jest zagrożone karą pozbawienia wolności do 3 lat. Jeżeli wyrządzono szkodę wielu wierzycielom (co najmniej 10), sprawca podlega karze od 6 miesięcy do 8 lat.

Jeśli dłużnik udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia, działając jednocześnie w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, podlega karze od 3 miesięcy do 5 lat (art. 300 § 2 kk). Działanie dłużnika w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego jest ścigane z urzędu.

Składniki majątku, których dotyczą wskazane czynności dłużnika, to tylko te prawa majątkowe lub rzeczy, które są zajęte w toku postępowania egzekucyjnego albo którym grozi zajęcie (zatem nie wszystkie, tak, jak w przypadku przestępstwa z art. 300 § 1 kk).

Działanie dłużnika podjęte w celu udaremnienia zaspokojenia orzeczenia sądu może polegać w szczególności na usunięciu znaków zajęcia komorniczego, tzn. na ich zdjęciu z zajętego przedmiotu lub na zniszczeniu.

Warunkiem odpowiedzialności karnej sprawcy działającego w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu nie jest prowadzenie działalności gospodarczej; podobnie wierzyciel uprawniony na podstawie orzeczenia sądu nie musi prowadzić działalności gospodarczej, by sprawcy można było przypisać odpowiedzialność za przestępstwo.

Z praktyki sądowej

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że nie każda czynność rozporządzająca majątkiem dłużnika w toku egzekucji lub w sytuacji zagrożenia egzekucją prowadzi do poniesienia odpowiedzialności karnej z art. 300 § 2 k.k. Uzasadniają ją takie tylko rozporządzenia składnikami majątku, które mają realny wpływ na udaremnienie lub ograniczenie zaspokojenia wierzyciela (por. wyrok SN z dnia 27 lutego 2002 r., sygn. V KKN 83/00, LEX nr 53056 i postanowienie SN z dnia 4 listopada 2002 r., sygn. III KK 283/02, OSNKW 2003, nr 3-4, poz. 34). Ustalenie, że udaremnianie lub uszczuplanie zaspokojenia wierzyciela nastąpiło in concreto w rezultacie rozporządzenia przez oskarżonego tym składnikiem majątku, który był zajęty lub zagrożony zajęciem, należy do istoty przestępstwa z art. 300 § 2 k.k., a stwierdzenie tej okoliczności w opisie czynu jest warunkiem uznania, że sprawca wypełnił swym zachowaniem odnośne znamię ustawowe.

Warunkiem karalności na podstawie art. 300 § 2 k.k. jest istnienie roszczenia wierzyciela oraz świadomość sprawcy, że wierzyciel przystąpił lub ma poważny zamiar, w ten czy inny sposób ujawniony, przystąpić do egzekucji tego roszczenia. Nie jest natomiast takim warunkiem istnienie samego orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, którego wykonanie dłużnik zamierza udaremnić. Przedmiotem przestępnych zabiegów dłużnika może być zarówno orzeczenie już zapadłe, jak i orzeczenie, które ma dopiero zapaść.

Warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo z art. 300 § 2 k.k. jest wiedza osoby dokonującej wymienionych w przywołanym przepisie czynności, że mienie, których dotyczą, jest już zajęte lub co najmniej zagrożone zajęciem.

Przestępstwo określone w art. 300 § 2 k.k. dotyczy także mienia „zagrożonego zajęciem”. Nie jest więc wymagane, aby w czasie przestępnego działania istniało już orzeczenie, którego wykonanie sprawca chce udaremnić.

Przestępstwa z art. 300 § 2 k.k. dłużnik może dopuścić się także wtedy, gdy egzekucja dopiero mu grozi, a więc w okresie, kiedy wierzyciel postanowił dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej.

Przez „udaremnione zaspokojenie wierzyciela” rozumieć należy wyłącznie całkowite uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia. Natomiast przez „uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela” należy rozumieć zmniejszenie zaspokojenia wierzyciela, a więc uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia w jakiejkolwiek części.

Przepis art. 300 § 2 k.k. udziela ochrony również wierzytelnościom niezwiązanym z obrotem gospodarczym, w tym wynikającym z zobowiązań podatkowych.

Jeżeli przez uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela należy rozumieć uniemożliwienie zaspokojenia roszczenia w jakiejkolwiek części, to należy mieć też w polu widzenia, że z uwagi na skutkowy charakter tego przestępstwa warunkiem odpowiedzialności karnej z tego przepisu jest ustalenie szczególnej więzi między zachowaniem dłużnika a udaremnieniem lub uszczupleniem pozwalającej na obiektywne przypisanie dłużnikowi tego skutku, w wyniku którego wierzyciel poniósł szkodę.

Oznacza to, że jeżeli czynność rozporządzająca majątkiem dłużnika nie miała realnego wpływu na zaspokojenie wierzyciela, to wobec braku znamienia skutku w postaci udaremnienia zaspokojenia wierzyciela nie doszło do popełnienia tego przestępstwa.

About the author

Jako legalnie działająca firma pod numerem NIP: 665-259-59-85, REGON: 369166329 dostarczamy produktów najwyższej jakości.