PODZIAŁ MAJĄTKU PO USTANIU WSPÓLNOŚCI MAŁŻEŃSKIEJ – pytania i odpowiedzi – CZĘŚĆ 3

Praktyka pokazuje, że sprawy o podział majątku po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, zazwyczaj po rozwodzie, należą do kategorii spraw trudnych, zazwyczaj trwają kilka lat i wymagają zgłoszenia i przeprowadzenia szeregu dowodów.

Przed podjęciem decyzji jakie składniki majątkowe zgłaszać do podziału, jaki sposób podziału i rozliczeń wybrać, jakie zgłaszać żądania, jak rozliczać nakłady i wydatki na majątek wspólny ale również na majątek osobisty któregoś z małżonków oraz jakie wnioski dowodowe i okoliczności zgłaszać, których udowodnienie jest w interesie klienta – skonsultuj się z adwokatem.

Co to nakład a co to wydatek podlegające rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków?

Nakład to koszt poniesiony na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie już istniejącej rzeczy np. remont domu.

Wydatek to koszt związany z nabyciem określonego przedmiotu majątkowego, np. kupno samochodu.

Ponadto Są Najwyższy zdefiniował pojęcie nakładów i wydatków stwierdzając, że obejmują one wszystkie przysporzenia na rzecz jednej masy majątkowej, dokonane z uszczerbkiem dla drugiej masy majątkowej. Uchwała z dnia 15 września 2004 r., III CZP 46/04, OSNC 2005, nr 9, poz. 152.

Czy roszczenie o zwrot wydatków i nakładów poniesionych z majątku wspólnego małżonków wymaga jakiegoś specjalnego wniosku?

Po ustaniu wspólności ustawowej na podstawie art. 45 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego powstaje roszczenie o zwrot wydatków, czyli nowo kupionych rzeczna zakup nowych składników, oraz nakładów, czyli poniesionych środków na już istniejące składniki majątkowe, poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty każdego z małżonków. Roszczenie to uwzględnia sąd bez specjalnego wniosku uczestnika postępowania (małżonka), ponieważ roszczenia te wchodzą w skład majątku wspólnego, a zatem podlegają podziałowi na zasadach ogólnych. Roszczenie to wynosi połowę nakładu dokonanego przez małżonków, jeżeli udziały małżonków są równe, w innym przypadku roszczenie określa się proporcjonalne do wielkości udziału.

A w jaki sposób podlegają rozliczeniu wydatki i nakłady poniesione z majątku osobistego na majątek wspólny małżonków?

Małżonkowie mogą od siebie żądać, na wniosek, zwrotu wydatków i nakładów, które każdy z nich poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Zwrotu tych nakładów i wydatków dokonuje się przy podziale majątku wspólnego i wtedy uprawnienie do żądania tego zwrotu przybiera postać roszczenia o zapłatę.

W orzecznictwie nie budzi obecnie wątpliwości, że roszczenie każdego z małżonków o zwrot nakładów i wydatków z majątku osobistego na majątek wspólny nie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, a sąd orzeka o tym zwrocie wyłącznie na wniosek, a nie z urzędu (postanowienie SN z dnia 16 października 1997 r., II CKN 395/97, LEX nr 50532; postanowienie SN z dnia 27 stycznia 1970 r., III CRN 527/69, OSNCP 1970, nr 9, poz. 164).

Warto wiedzieć, co również podkreślił Sąd Najwyższy, że o zwrocie wydatków i nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny sąd orzeka wyłącznie na wniosek zgłoszony w postępowaniu w pierwszej instancji, a więc nie w postępowaniu apelacyjnym.

Ponadto osoba, która domaga się rozliczenia składniku majątkowego poczynionego z majątku osobistego na majątek wspólny zobowiązana jest precyzyjnie określić treść swojego żądania, a co równie ważne, sąd jest takim żądaniem związany i nie może go z własnej inicjatywy zmienić, nie może np. pomóc stronie.

Co zasadniczo podlega rozliczeniu po ustaniu wspólności majątkowej?

Co do zasady rozliczeniu podlegają nakłady i wydatki dokonane z majątku wspólnego na majątek osobisty, a także z majątku osobistego na majątek wspólny, a także długi jednego z małżonków zaspokojone z majątku wspólnego.

W jaki sposób podlegają rozliczeniu nakłady i wydatki poczynione z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego małżonka?

Art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który reguluje kwestie rozliczeń majątkowych po ustaniu wspólności majątkowej nie obejmuje zagadnienia zwrotu nakładów lub wydatków dokonanych z majątku osobistego na majątek osobisty drugiego małżonka, a roszczenia z tego tytułu dochodzone są w drodze odrębnego procesu cywilnego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy na przedmiot majątkowy stanowiący majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku osobistego małżonków, to wówczas nakłady z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego małżonka podlegają rozliczeniu z majątku wspólnego.

Czy można rozliczać składnik majątkowy, który został roztrwoniony przez drugiego małżonka?

Art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który reguluje kwestie rozliczeń majątkowych po ustaniu wspólności majątkowej nie wyczerpuje zakresu ewentualnych rozliczeń między małżonkami, dotyczących czasu, kiedy pozostawali oni we wspólności majątkowej. Każdy bowiem z małżonków może żądać rozliczenia z tytułu nieuzasadnionego zbycia i roztrwonienia przez drugiego małżonka składników majątku wspólnego. Roszczenie takie ma charakter odszkodowawczy i swą ogólną podstawę znajduje w art. 415 Kodeksu cywilnego, może zatem obejmować nie tylko powstałą stratę, ale i utracone korzyści, które weszłyby do majątku wspólnego. Postanowienie SN z dnia 12 kwietnia 2000 r., IV CKN 27/00, LEX nr 52439.

Co jeśli jeden małżonek pracował a drugi dbał w tym czasie o dom i dzieci?

W normalnie funkcjonującej rodzinie rekompensatą za pracę jednego z małżonków jest wzmożony wysiłek drugiego małżonka w zakresie wychowania dzieci oraz prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego. Korzyść majątkowa, o którą następuje wzrost wartości majątku osobistego dzięki usługom świadczonym osobiście przez małżonka, określona sumą zaoszczędzonych wydatków z majątku osobistego, stanowi w pojęciu art. 45 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nakład poczyniony z majątku wspólnego na majątek osobisty ulegający zwrotowi (rozliczeniu) przy podziale majątku wspólnego.

Czy podlegają rozliczeniu wydatki i nakłady konieczne dokonane z majątku wspólnego na przedmioty majątku osobistego przynoszące dochód?

Nie podlegają rozliczeniu wydatki i nakłady konieczne dokonane z majątku wspólnego na te przedmioty należące do majątku osobistego, które przynoszą dochód, bo skoro do majątku wspólnego wchodzą dochody z majątków osobistych małżonków, to nakłady poczynione na przedmioty przynoszące takie dochody nie powinny podlegać zwrotowi. Rozliczeniu nie będą podlegały wskazane wydatki i nakłady jeżeli nakłady te mają charakter nakładów koniecznych, a przedmioty, na które zostały poczynione, przynoszą dochód.

Wydatki konieczne to np. wszystkie kwoty wydane na przedmioty dzięki którym gospodarstwo domowe rodziny może normalnie funkcjonować np. zakup nowej lodówki, gdy poprzednia się zepsuła lub zapłata podatku od nieruchomości.

Czy podlega rozliczeniu zafundowanie rodzinie wycieczki z majątku osobistego?

Nie podlegają rozliczeniu wydatki i nakłady dokonane z majątku osobistego na majątek wspólny, jeżeli zostały przeznaczone na zaspokojenie potrzeb rodziny np. wycieczka rodzinna, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Rozliczenie wkładu do spółki

Jeżeli wkład jednego z małżonków do spółki cywilnej przekształconej w spółkę jawną pochodzi z majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, do majątku tego należy wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryto wkład. Wysokość tej wierzytelności ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej (art. 65 k.s.h.).Wartość nakładu z majątku wspólnego małżonków na nabycie należącego do jednego z nich udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ustala się według ceny rynkowej tego udziału.Przy obliczaniu wartości udziałów w obu spółkach należy mieć na względzie stan spółki z chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, a ceny z daty orzekania.

Co w przypadku wybudowania budynku na gruncie stanowiącym własność tylko jednego ze współmałżonków?

To, że budynek został wybudowany wspólnie przez małżonków w czasie trwania ich małżeństwa i łączącej ich wówczas ustawowej wspólności majątkowej, nie zmienia faktu, że budynek ten nie może być traktowany jako odrębny od gruntu przedmiot majątku wspólnego, lecz jedynie jako część składowa nieruchomości stanowiącej własność jednego z małżonków (podstawa: art. 46 § 1 i art. 48 kodeksu cywilnego). Natomiast Małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek osobisty tego współmałżonka, może w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności małżeńskiej majątkowej żądać przeniesienia własności udziału w tej nieruchomości na swoją rzecz, na podstawie przepisu art. 231 § 1 kodeksu cywilnego.

Korzyść majątkowa, o którą następuje wzrost wartości majątku osobistego dzięki usługom świadczonym osobiście przez małżonka, określona sumą zaoszczędzonych wydatków z majątku osobistego, stanowi w pojęciu art. 45 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nakład poczyniony z majątku wspólnego na majątek osobisty ulegający zwrotowi przy podziale majątku wspólnego.

W praktyce dotyczy to zazwyczaj rozliczenia nakładów poniesionych w czasie trwania małżeństwa z majątku wspólnego np. na remont, modernizacje lub budowę budynku mieszkalnego na nieruchomości stanowiącej osobisty majątek jednej ze stron postępowania. Wartość tych nakładów powinna być obliczona z uwzględnieniem wartości pracy świadczonej osobiście przez byłego małżonka przy dokonywaniu remontu czy budowy np. tzw. systemem gospodarczym.

Podział majątku a eksmisja i prawo do lokalu socjalnego

W sprawie o podział majątku wspólnego, obejmującego spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, sąd wzywa właściwą gminę do udziału w sprawie, jeśli ma orzec o przyznaniu tego prawa jednemu z małżonków i nakazaniu drugiemu wydanie lokalu (art. 510 § 2 kpc).

W sprawie takiej sąd z urzędu orzeka wobec małżonka zobowiązanego do wydania lokalu o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, bądź o braku tego uprawnienia. Sąd Najwyższy w sprawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o sygn III CZP 36/03.

About the author

Jako legalnie działająca firma pod numerem NIP: 665-259-59-85, REGON: 369166329 dostarczamy produktów najwyższej jakości.