Kiedy i jak pokrzywdzony może uzyskać państwową kompensatę z powodu przestępstwa?

Mało który pokrzywdzony jeszcze wie i korzysta z możliwości uzyskania od Skarbu Państwa z tytułu doznania skutków popełnienia przestępstwa świadczenia pieniężnego zwanego państwową kompensatą dla osób pokrzywdzonych przestępstwem.

Jak wyjaśnimy w dalszej części artykułu, kompensata obejmuje naprawienie niektórych szkód majątkowych, nie obejmuje zadośćuczynienia za powstałą na skutek przestępstwa krzywdę (szkodę niemajątkową).

Jaki pokrzywdzony może starać się o uzyskanie państwowej rekompensaty dla osoby pokrzywdzonej przestępstwem?

Uprawniona do uzyskania kompensaty jest ofiara lub jej osoba najbliższa (pokrzywdzony).

Za ofiarę uznaje się osobę fizyczną, która na skutek przestępstwa poniosła śmierć albo doznała naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia określonych w art. 156 § 1 lub art. 157 § 1 Kodeksu karnego (pokrzywdzony).

Osoba najbliższa to małżonek lub osoba pozostającą z ofiarą we wspólnym pożyciu, wstępny, zstępny, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa, osoby te pozostawały na utrzymaniu ofiary, która poniosła śmierć na skutek przestępstwa.

Za jakie przestępstwa pokrzywdzony może uzyskać odszkodowanie od Skarbu Państwa?

Za naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, o których mowa w art. 156 § 1 i art. 157 § 1 Kodeksu karnego czyli za tzw. ciężki uszczerbek na zdrowiu (pozbawienie człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, inne ciężkie kalectwo, ciężka choroba nieuleczalna lub długotrwała, choroba realnie zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita albo znaczna trwała niezdolność do pracy w zawodzie lub trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała) lub średni uszczerbek na zdrowiu (inne naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, trwające dłużej niż 7 dni). Często z taką sytuacją – jeśli chodzi o uszczerbek na zdrowiu – pokrzywdzony ma do czynienia w sytuacji wypadku drogowego i możliwości dochodzenia z tego tytułu odszkodowania.

Kiedy pokrzywdzony otrzyma kompensatę od Skarbu Państwa z tytułu przestępstwa?

Państwowa kompensata jest przyznawana tylko wtedy i w takiej wysokości, w jakiej osoba uprawniona (pokrzywdzony) nie może uzyskać pokrycia utraconych zarobków, innych środków utrzymania lub kosztów związanych z leczeniem, rehabilitacją i kosztów pogrzebu, od sprawcy lub sprawców przestępstwa, z tytułu ubezpieczenia, ze środków pomocy społecznej albo z innego źródła lub tytułu, niezależnie od tego, czy sprawca lub sprawcy przestępstwa zostali wykryci, oskarżeni lub skazani.

Kompensatę przyznaje się, jeżeli wszczęto postępowanie karne albo odmówiono jego wszczęcia z uwagi na to, że:

• ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
• oskarżony zmarł,
• sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,
• brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej (pokrzywdzony),
• zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.

Kompensatę przyznaje się, jeżeli przestępstwo zostało popełnione na terytorium Polski na szkodę osoby mającej obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

Kiedy pokrzywdzony nie otrzyma kompensaty od Skarbu Państwa?

Kompensaty nie przyznaje się pomimo wszczęcia postępowania karnego, jeżeli zostało ono następnie umorzone z następujących powodów:

• czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,
• czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa,
• społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
• postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,
• brak skargi uprawnionego oskarżyciela.

Kompensaty nie przyznaje się także, gdy wydano wyrok uniewinniający z uwagi na to, że:

• czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,
• czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa.

W jakiej wysokości pokrzywdzony może otrzymać odszkodowanie od Skarbu Państwa?

Kompensata może być przyznana w kwocie pokrywającej wyłącznie:

• utracone zarobki lub inne środki utrzymania,
• koszty związane z leczeniem i rehabilitacją,
• koszty pogrzebu,

jeśli powyższe było skutkiem popełnienia przestępstwa.

Wysokość kompensaty nie może przekroczyć 12 tys. złotych.

W jaki sposób można uzyskać kompensatę?

O przyznaniu kompensaty decyduje na wniosek osoby uprawnionej lub prokuratora co do zasady sąd rejonowy miejsca zamieszkania uprawnionego. Wniosek należy złożyć do sądu w terminie 2 lat od dnia popełnienia przestępstwa – pod rygorem wygaśnięcia prawa do żądania kompensaty.

Co powinien zawierać wniosek o przyznanie odszkodowania?

Wniosek o przyznanie kompensaty powinien zawierać w szczególności:

• imię, nazwisko, obywatelstwo i adres osoby uprawnionej,
• informację o stanie rodzinnym osoby uprawnionej,
• wskazanie daty i miejsca popełnienia przestępstwa stanowiącego podstawę ubiegania się o kompensatę i jego zwięzły opis, z podaniem skutków,
• informację o rodzaju i wysokości poniesionych kosztów oraz utraconych zarobków lub innych środków utrzymania,
• uprzedzenie o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia o nieuzyskaniu odszkodowania lub świadczenia z innych źródeł lub tytułów,
• oświadczenie osoby uprawnionej, złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej, o nieuzyskaniu odszkodowania lub świadczenia z innych źródeł lub tytułów.

Do wniosku o kompensatę należy dołączyć odpisy odpowiednich orzeczeń wydanych w postępowaniu karnym, odpisy zaświadczeń lekarskich lub opinii biegłego dotyczących doznania przez ofiarę uszczerbku na zdrowiu oraz inne dokumenty potwierdzające informacje zawarte we wniosku.

Jeżeli o kompensatę ubiega się osoba najbliższa, dołącza do wniosku dokumenty potwierdzające fakt pozostawania w czasie popełnienia przestępstwa stanowiącego podstawę wniosku na utrzymaniu ofiary, która na skutek tego przestępstwa poniosła śmierć.

Kompensata jest wypłacana ze środków Skarbu Państwa przez sąd rejonowy, który wydał orzeczenie o przyznaniu kompensaty, w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Kiedy pokrzywdzony musi liczyć się ze zwrotem wypłaconego odszkodowania?

Osoba uprawniona (pokrzywdzony) musi być świadoma obowiązku zwrotu kompensaty, gdy – po wypłaceniu kompensaty:

postępowanie karne zostanie umorzone z następujących powodów:

• czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,
• czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa,
• społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
• postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,
• brak skargi uprawnionego oskarżyciela.

zostanie wydany wyrok uniewinniający z uwagi na to, że:

• czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,
• czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa.