Czy istnieje odpowiedzialność karna za usiłowanie popełnienia przestępstwa?

Co warto wiedzieć, aby skutecznie bronić się w sprawie, w której „usiłuje się” pociągnąć kogoś do odpowiedzialności karnej za usiłowanie popełnienia przestępstwa np. rozboju, kradzieży itp.?

Usiłowanie popełnienia przestępstwa

Usiłowanie ma miejsce wtedy, gdy osoba mająca zamiar popełnienia przestępstwa bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje.

O usiłowaniu dokonania przestępstwa, jako odrębnej kategorii, możemy mówić, gdy sprawca swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które nie następuje, oraz nie uświadamiając sobie, że nie posiada ku temu możliwości.

Dla ustalenia podstawy i zakresu odpowiedzialności za usiłowanie jest istotna przyczyna, dla której nie dochodzi do dokonania objętego zamiarem przestępstwa. Niepopełnienie przestępstwa może być:

• skutkiem ingerencji innej osoby albo
• skutkiem dobrowolnego odstąpienia od popełnienia albo
• wynikiem braku możliwości popełnienia przestępstwa, spowodowanego użyciem środka nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego lub braku przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim przestępstwa – jest to tzw. usiłowanie nieudolne (sprawca nie ma świadomości, że popełnienie przestępstwa od samego początku nie jest możliwe).

Usiłowanie nieudolne

Usiłowanie nieudolne zachodzi w szczególności w następujących przypadkach:

• w przypadku włamania do pustej skrytki na pieniądze (gdy sprawca włamał się nieświadomy braku pieniędzy; usiłowanie nieudolne kradzieży z włamaniem nie wyklucza odpowiedzialności za zniszczenie mienia);
• w przypadku podjęcia próby otrucia substancją niemającą właściwości trujących;
• w przypadku oddania strzału z broni palnej do woskowej figury (gdy sprawca był przekonany, że strzela do człowieka).

Do postawienia zarzutu usiłowania popełnienia przestępstwa jest niezbędne ustalenie zamiaru popełnienia przestępstwa i zgromadzenie dowodów pozwalających na stwierdzenie, że sprawca wkroczył już w ostatnią fazę realizacji zamiaru (tzn. stwierdzenie bezpośredniości zmierzania do popełnienia przestępstwa).

Kara za usiłowanie jest wymierzana w granicach kary przewidzianej za sprawstwo.

Karalne są dwa przypadki usiłowania nieudolnego – nieudolnego ze względu na brak przedmiotu lub ze względu na niezdatność środka. Pozostałe przypadki usiłowania nieudolnego są de lege lata bezkarne.

W wypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia.

Odstąpienie od usiłowania dokonania przestępstwa

Osoba, która dobrowolnie odstąpiła od dokonania lub zapobiegła skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego, nie podlega karze. Wobec osoby, która dobrowolnie starała się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenia kary.

Przykłady z praktyki

Czyhanie przez sprawcę w zasadzce przekracza zakreślone przez kk granice przygotowania, stanowi zatem usiłowanie.

Wcześniejsze czynności, które bezpośrednio zmierzają do obcowania płciowego, w szczególności stosowanie przemocy lub groźby w celu wyłączenia lub przełamania oporu ofiary, stanowią usiłowanie przestępstwa zgwałcenia.

W przypadku zbrodni rozboju o usiłowaniu jego popełnienia można mówić jedynie w wypadku, jeżeli czynności sprawcy były skierowane bezpośrednio zarówno przeciwko mieniu, jak i przeciw osobie. Doprowadzenie do stanu nieprzytomności w celu odebrania ofierze kluczy od mieszkania i jego obrabowania nie będzie jeszcze usiłowaniem rozboju, gdy sprawca jedynie realizuje czynności zmierzające do doprowadzenia pokrzywdzonego do stanu nieprzytomności. Dopiero odebranie ofierze kluczy i próba wejścia do mieszkania będzie stanowić usiłowanie rozboju.

Jeśli rzecz ruchoma chroniona jest zabezpieczeniem elektronicznym, które umożliwia dostęp do niej wyłącznie przez wprowadzenie właściwego kodu (banomat), to usiłowanie zaboru tej rzeczy przez zastosowanie innego kodu dostępu jest użyciem środka nienadającego się do popełnienia kradzieży z włamaniem i przesądza o uznaniu takiego czynu za usiłowanie nieudolne w rozumieniu.

Próba zaboru pieniędzy przy użyciu karty bankomatowej, gdy sprawca zna kod PIN, ale na koncie nie ma pieniędzy stanowi usiłowanie nieudolne popełnienia czynu zabronionego.

Jeden z pokrzywdzonych miał przy sobie rzecz mogącą być przedmiotem czynności wykonawczej rozboju, jednak nie była to rzecz, której zdobycia sprawcy oczekiwali. Czyn sprawców stanowił usiłowanie nieudolne rozboju, przy czym okoliczność, że przedmiotem ochrony czynu zabronionego przez przepis 280.1 kk jest obok mienia także życie i zdrowie oceny tej nie zmienia.

Do dokonania zbrodni rozboju nie doszło wobec nieposiadania przez pokrzywdzonego pieniędzy, i pozwala to na uznanie przedmiotowego czynu jako zakończonego w stadium usiłowania nieudolnego.