Choroba psychiczna – przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody

Poza przypadkami nagłymi, gdy osoba może od razu zostać umieszczona w szpitalu psychiatrycznym za jej zgodą lub nawet bez jej zgody istnieje również tryb przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody osoby i w sytuacji, gdy nie jest to wypadek wymagający nagłego umieszczenia osoby w szpitalu psychiatrycznym.

Aby osoba chora psychicznie została umieszczona w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody i w sytuacji gdy nie jest to wskazanie nagłe sąd będzie badał, czy dotychczasowe zachowanie tej osoby wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, albo też sąd będzie badał, czy osoba, której wniosek dotyczy jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.

Te kwestie będzie analizował sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, jedynie na wniosek najbliższych jej osób – np. małżonka, krewnych w linii prostej (dzieci lub rodziców), rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę.

Aby sąd w ogóle taką sprawę rozpatrywał konieczne jest dołączenie do wniosku o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie bez wymaganej zgody orzeczenia lekarza psychiatry szczegółowo uzasadniające potrzebę leczenia w szpitalu psychiatrycznym. Orzeczenie lekarz psychiatra wydaje na uzasadnione żądanie osoby lub organu uprawnionego do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania.

Co również ważne, jeśli osoba, która składa do sądu wniosek o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie bez wymaganej jej zgody to w sytuacji, gdy nie dołączy do wniosku wskazanego orzeczenia lekarskiego lekarza psychiatry lub gdy zostało ono wydane w okresie dłuższym niż 14 dni przed dniem złożenia wniosku, sąd od razu zobowiązany jest zwrócić wniosek.

Jedyny wyjątek od konieczności złożenia stosownego zaświadczenia lekarza psychiatry przewidziany jest w sytuacji, jeżeli treść wniosku o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie bez wymaganej jej zgody lub załączone do wniosku dokumenty uprawdopodabniają zasadność przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, a złożenie orzeczenia od lekarza psychiatry nie jest możliwe. W takiej sytuacji sąd jest władny poddać osobę, której dotyczy wniosek o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego, odpowiedniemu badaniu, aby wstępnie ocenić, czy istnieje potrzeba leczenia w szpitalu psychiatrycznym.

Czy samo istnienie choroby psychicznej uzasadnia umieszczenie osoby bez jej zgody w szpitalu psychiatrycznym?

NIE. Sama jedynie możliwość występowania zaburzeń psychicznych oraz pogorszenia stanu psychicznego nie wystarczy, by orzec o umieszczeniu bez zgody w szpitalu psychiatrycznym. Konieczne jest ustalenie, iż dana osoba jest chora psychicznie i że bez podjęcia przymusowego leczenia pogorszenie jej zdrowia psychicznego będzie znaczne. Nastąpić to może tylko w sytuacji, gdy zaniechanie takiego leczenia spowoduje znaczące pogorszenie się jej zdrowia psychicznego, a nie samo tylko pogorszenie się lub brak poprawy stanu jej zdrowia psychicznego.

Kto ocenia czy istnieją powody do umieszczenia osoby chorej psychicznie w szpitalu bez jej zgody?

W sprawach tego typu konieczne jest powołanie biegłego, który wypowie się, czy i na jakie schorzenia psychiczne cierpi osoba, której dotyczy wniosek o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez wymaganej jej zgody, jaki jest sposób leczeni tych schorzeń, zwłaszcza w jaki sposób przebiega leczenie takiego schorzenia w szpitalu psychiatrycznym.

Po drugie konieczna jest ocena sądu, jakie zachowania osoby, której wniosek dotyczy wskazują na to, że nieprzyjęcie jej do szpitala psychiatrycznego spowoduje znaczne pogorszenie stanu jego zdrowia psychicznego, oraz na czym to znaczne pogorszenie mogłoby polegać? Czyli czy i dlaczego brak takiego leczenia spowoduje znaczne pogorszenie stanu zdrowia tej osoby?

Podkreślenia wymaga, że Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadając się w sprawach wniosków o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez wymaganej zgody danej osoby wskazał, że sąd opiekuńczy rozpatrujący indywidualną sprawę nie może bazować wyłącznie na wnioskach końcowych opinii biegłego lub biegłych, ale powinien sam dokonywać ocen i ustalić okoliczności, które miałyby uzasadniać wniosek.

Sąd analizujący sprawę powinien mieć na uwadze, że powód ewentualnego umieszczenia osoby w szpitalu psychiatrycznym musi być dogłębnie przeanalizowany pod kątem tej konkretnej osoby.

Najistotniejsze w takiej sprawie jest odpowiedzenie na pytanie, czy w sprawie występuje możliwość znacznego pogorszenia stanu zdrowia danej osoby na skutek niepodejmowania leczenia?

Aby na to sąd mógł odpowiedzieć, musi pamiętać, że taka sytuacja występuje tak naprawdę wyjątkowo rzadko, i sąd nie może ułatwiać i umieszczać w szpitalu psychiatrycznym osób, nawet jeśli zachowują się w sposób rażąco odbiegający od wymagań społecznych, ale jednocześnie są w stanie funkcjonować bez większych trudności w rodzinie, w pracy, w miejscu zamieszkania, potrafią organizować swoje sprawy. Hospitalizacja w szpitalu ma być stosowana wyjątkowo.

Również badając drugą możliwość umieszczenia osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody, czyli to, czy osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, ważne jest, aby zbadane zostało również, czy uzasadnione jest w ogóle przewidywanie poprawy stanu zdrowia osoby chorej psychicznie w następstwie leczenia jej w szpitalu psychiatrycznym. Nie wystarczy bowiem sama niezdolność do samodzielnego zaspokajania potrzeb życiowych.

I również w drugą stronę powinna odbyć się ta analiza, bowiem przewidywanie poprawy stanu zdrowia osoby chorej psychicznie w następstwie leczenia jej w szpitalu psychiatrycznym musi być połączone ze zbadaniem, czy osoba ta jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych.

Odstępstwo od zasady swobodnego podejmowania decyzji co do potrzeby i sposobu leczenia stanowi drastyczną ingerencję w sferę wolności i nietykalności osobistej człowieka dlatego, by z niego skorzystać, biegły powinien wyraźnie i w sposób kategoryczny wskazać, na czym polegać ma „znaczne pogorszenia stanu zdrowia”.

Przesłanki w art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego zostały określone bardzo wąsko i rygorystycznie. Takiej podstawy nie stanowi ustalenie, że osoba wymaga leczenia ani nawet to, że zaniechanie leczenia szpitalnego spowoduje pogorszenie jej stanu zdrowia psychicznego. Z opinii zaś nie wynika na czym miałoby polegać „znaczne pogorszenie” stanu zdrowia.

Tylko zaś precyzyjne wyjaśnienie jakie konkretne dotychczasowe zachowania uzasadniają prognozę znacznego pogorszenia stanu zdrowia uczestniczki w razie nieprzyjęcia do szpitala, wskazania na czym konkretnie to pogorszenie będzie polegać oraz opisania sposobu leczenia w szpitalu psychiatrycznym stanowić mogą podstawę do hospitalizacji (m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 1013 r. o  Sygn. akt IV CSK 126/13).

Orzeczenie o przymusowej hospitalizacji może nastąpić tylko wtedy, gdy przemawiają za tym powody dostatecznie poważne by uzasadniały pozbawienie wolności w celu leczenia.

Jeżeli biegły w swojej opinii nie wskazał zaś żadnych konkretnych zachowań czy faktów nieodzownych do oceny spełnienia przesłanek to nie można uznać, że zastosowanie będzie miał art. 23 czy też art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Wskazać należy, że przez pojęcie „znaczne pogorszenie stanu zdrowia psychicznego” – uwzględniając art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego – należy rozumieć doprowadzenie się przez osobę chorą psychicznie, na skutek niepodejmowania leczenia, do stanu uniemożliwiającego jej funkcjonowanie.

Takie rozumienie tego pojęcia pozwala ograniczyć hospitalizację przymusową tylko do tych osób, dla których jest ona niezbędna. Nie należy bowiem ułatwiać jej stosowania wobec osób chorych psychicznie, które zachowują się w sposób nawet rażąco odbiegający od wymagań społecznych, ale mogą funkcjonować bez większych trudności w rodzinie, miejscu zamieszkania i pracy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2010 r., V CSK 384/09

Art. 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego ust. 1. Ochrona zdrowia psychicznego obejmuje realizację zadań dotyczących w szczególności: pkt. 2) zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym;

Art. 23 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego: Osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.

O przyjęciu do szpitala osoby, o której mowa w ust. 1, postanawia lekarz wyznaczony do tej czynności po osobistym jej zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa. Lekarz jest obowiązany wyjaśnić choremu przyczyny przyjęcia do szpitala bez zgody i poinformować go o jego prawach.

Przyjęcie do szpitala w tym trybie wymaga zatwierdzenia przez ordynatora (lekarza kierującego oddziałem) w ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia. Kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia. Czynności powyższe odnotowuje się w dokumentacji medycznej.

Art. 29 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego: Do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta, bez zgody, osoba chora psychicznie: której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.