Poręczenie majątkowe zamiast tymczasowego aresztowania?
Kaucja (poręczenie majątkowe) pozwala podejrzanemu lub oskarżonemu na opuszczenie aresztu i odpowiadanie z tzw. wolnej stopy, w polskim procesie karnym jest środkiem zapobiegawczym. Ma gwarantować zwłaszcza stawiennictwo na każde wezwanie organu (prokuratora, sądu) i zabezpieczenie przed utrudnianiem tego postępowania w jakikolwiek inny niedozwolony sposób.
Jaki jest cel ustanowienie poręczenia majątkowego?
Podstawowym celem zastosowania poręczenia majątkowego jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania karnego na wszystkich jego etapach, tj. śledztwa lub dochodzenia, rozprawy głównej i odwoławczej oraz postępowania wykonawczego (wykonania kary).
Głównym warunkiem dopuszczającym wydanie postanowienia o przyjęciu poręczenia majątkowego, tak jak przy stosowaniu innych środków zapobiegawczych np. tymczasowego aresztowania, dozoru policji, jest jednak uprzednie zebranie dowodów wskazujących na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony (podejrzany) popełnił zarzucane mu przestępstwo. Musi być również wydane postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Konieczne jest również osobiste przesłuchanie podejrzanego przez sąd lub prokuratora.
Natomiast po umorzeniu postępowania, poręczenie majątkowe podlega zwrotowi, oznacza to, że osoba która wpłacła poręczenie, może wnioskować o jego zwrot, sporządzając w tej sprawie specjalne pismo. Aby ułatwić Ci sporządzenie takiego dokumentu, przygotowaliśmy gotowy do wypełnienia wzór wniosku o zwrot poręczenia majątkowego, który pobierzesz poniżej:
Wniosek o zwrot poręczenia majątkowego
Kto może złożyć poręczenie majątkowe?
Poręczenie majątkowe może złożyć oskarżony albo inna osoba. Oskarżony może uczynić to osobiście lub poprzez ustanowionego pełnomocnika np. prawnika. Nie ma ustawowego katalogu osób uprawnionych do złożenia poręczenia majątkowego za oskarżonego. Może nim być członek rodziny albo osoba zupełnie obca np. adwokat.
W każdym razie poręczającym majątkiem jest zawsze osoba fizyczna, której tożsamość została ustalona w sposób niewątpliwy. Oznacza to zakaz przyjęcia poręczenia od osoby anonimowej. Nie zaleca się przyjmowania go od członków tej samej organizacji przestępczej, jak również przyjmowania kwot uzyskanych za pomocą umowy pożyczki na lichwiarskich warunkach.
Osobę składającą poręczenie majątkowe uprzedza się, że w razie ucieczki lub ukrycia oskarżonego (podejrzanego) przedmiot poręczenia ulegnie przepadkowi lub ściągnięciu na rzecz Skarbu Państwa. Jednocześnie poręczającego zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa w celu dokonania z jego udziałem czynności procesowych. Zasada lojalności procesowej wymaga, żeby poręczający miał wiedzę o terminie czynności i w razie potrzeby możliwość dopilnowania tego stawiennictwa.
W przypadku przyjęcia poręczenia majątkowego przez uprawniony organ procesowy dochodzi do zawiązania szczególnego rodzaju umowy między tym organem a poręczycielem, w wyniku której dana osoba (podejrzany lub oskarżony) pozostaje na wolności w zamian za daną gwarancję stosownego zachowania się. Ponosi zatem poręczyciel swoiste ryzyko utraty kwoty poręczenia, gdy okaże się, że osoba, za którą poręczył, nie stawi się na wezwanie i utrudnia w sposób bezprawny postępowanie do czasu rozpoczęcia wykonywania kary.
Decyzja w sprawie przepadku należy do sądu, przed którym toczy się sprawa. Na etapie postępowania przygotowawczego podejmuje ją sąd właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek prokuratora.
Wysokość kaucji – poręczenia majątkowego
Rodzaj, wysokość oraz warunki i termin złożenia przedmiotu poręczenia majątkowego wyznacza w postanowieniu organ procesowy stosujący ten środek zapobiegawczy – prokurator lub sąd kierując się również wnioskami formułowanymi przez adwokata.
Kryteriami decydującymi o wysokości kaucji jest w pierwszej kolejności charakter popełnionego czynu oraz wysokość wyrządzonej szkody, a następnie drugorzędnie sytuacja materialna oskarżonego oraz osoby składającej poręczenie. Dlatego kwota poręczenia może być różna, niekiedy nawet bardzo. Także w przypadku popełnienia przez różnych oskarżonych bardzo podobnych czynów. Wyznaczenie optymalnej kwoty poręczenia nie zawsze jest sprawa łatwą.
Jako poręczenie można przyjąć pieniądze, papiery wartościowe, zastaw lub hipotekę. Jednakże najczęściej stosowanym są pieniądze z uwagi na łatwość ich obrotu. W praktyce bardzo rzadko zdarza się przyjmowanie poręczenia w innej postaci niż gotówka lub papiery wartościowe.
Po zrealizowaniu celów postępowania karnego przedmiot poręczenia ulega zwrotowi. W trakcie trwania postępowania na dalszym jego etapie podejrzany, oskarżony lub adwokaci mogą składać wnioski o uchylenie bądź zmniejszenie kwoty poręczenia majątkowego. W przypadku orzeczenia kary pozbawienia wolności zwrot ten następuje dopiero po rozpoczęciu odbywania tej kary. Gdyby jednak z uwagi na ucieczkę czy ukrycie się podejrzanego doszło do orzeczenia przepadku, pierwszeństwo zaspokojenia roszczeń wynikających z przestępstwa przysługuje pokrzywdzonemu.
Poręczenie majątkowe jest bardzo popularną formą zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Jeśli ktoś z Twoich najbliższych jest tymczasowo aresztowany spytaj adwokata jakie są szanse zamiany aresztu na poręczenie majątkowe w tej konkretnej sprawie.
Jak w praktyce wygląda złożenie poręczenia majątkowego?
Samo złożenie przedmiotu poręczenia (np. wpłata określonej sumy pieniężnej) jest czynnością faktyczną a nie procesową, bo ta druga nastąpi z chwilą przyjęcia poręczenia majątkowego – przez sporządzenie i podpisanie protokołu z tej czynności.
Innymi słowy procedura składania poręczenia majątkowego wygląda w ten sposób, że po wydaniu stosownego postanowienia przez sąd o możliwości złożenia poręczenia majątkowego, wpłaca się wskazaną w postanowieniu kwotę na konto właściwego sądu (rejonowego lub okręgowego zależnie od sprawy), a następnie z dowodem uiszczenia poręczenia osoba wpłacająca stawia się do właściwego sekretariatu wydziału sądowego i tam staje do podpisania protokołu przyjęcia poręczenia. Protokół podpisuje także upoważniony sędzia.
Wynikająca z postanowienia sądu zamiana tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe może być wstrzymana do czasu skutecznego złożenia poręczenia majątkowego, a więc do chwili jego przyjęcia i nie dłużej.
Kiedy o poręczeniu majątkowym decyduje prokurator a kiedy sąd?
To, czy poręczenie majątkowe (zwane potocznie kaucją) stosuje prokurator czy sąd zależy w głównej mierze od etapu postępowania karnego. Na początku takiego postępowania w tzw. postępowaniu przygotowawczym to prokurator jest organem, przed którym toczy się całe postępowanie i on decyduje, czy wystarczające będzie zastosowanie poręczenia majątkowego, czy też konieczne stanie się wystąpienie do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
Pierwszym momentem, w którym zazwyczaj rozważa się potrzebę zastosowania poręczenia majątkowego, dozoru policji, zakazu opuszczania kraju czy tymczasowego aresztowania jest moment stawiania podejrzanemu zarzutów i składania przez niego wyjaśnień.
Głównym celem stosowania wszystkich środków zapobiegawczym, w tym poręczenia majątkowego, jest zabezpieczenie prawidłowego przebiegu postępowania. W związku z tym poręczenie majątkowe powinno być stosowane tylko wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa, że podejrzany mógłby zakłócać bieg postępowania i gdy zebrane dowody wskazują na wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przez niego przestępstwa.
Na ocenę tego, czy podejrzany mógłby bezprawnie wpływać na tok postępowania ma wpływ również treść jego wyjaśnień i to, na ile są one zbieżne lub rozbieżne z pozostałym materiałem dowodowym.
Na ocenę tego, czy dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania w konkretnej sprawie wystarczające będzie zastosowanie poręczenia majątkowego, ma również wpływ charakter przestępstwa. Poręczenia majątkowe najczęściej stosowanie są w sprawach dotyczących narkotyków, oszustw, kradzieży, paserstw, przemytu, łapownictwa.
Czy podejrzany mógłby bezprawnie wpływać na tok postępowania ma wpływ również treść jego wyjaśnień i to, na ile są one zbieżne lub rozbieżne z pozostałym materiałem dowodowym.
Moment, w którym to sąd decyduje czy stosować poręczenie majątkowe, czy nie, może mieć miejsce również w postępowaniu przed prokuratorem (przygotowawczym), gdy ten uznał, że stosowanie poręczenia majątkowego nie byłoby w sprawie wystarczające i skierował wniosek do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
Wówczas na posiedzeniu sądowym adwokaci bardzo często starają się przekonać sąd, że poręczenie majątkowe w wystarczający sposób zabezpieczy prawidłowy przebieg postępowania i zniechęci podejrzanego do podejmowania jakichkolwiek czynności bezprawnie wpływających na jego tok (takich jak np. mataczenie, wpływanie na dowody i proces poszukiwania dowodów przez organy śledcze, w szczególności na zeznania świadków lub innych współoskarżonych). Przekonują także, że w ogóle nie ma podstaw do przypuszczenia, że podejrzany mógłby bezprawnie wpływać na bieg postępowania.
Sąd ma możliwość odstąpienia od zastosowania tymczasowego aresztowania; zamiast aresztowania może zastosować poręczenie majątkowe. To również sąd już na dalszym etapie postępowania – po wpłynięciu do sądu aktu oskarżenia– może zdecydować o poręczeniu majątkowym – o jego utrzymaniu, uchyleniu bądź zmianie wysokości albo o zamianie na inny środek.
Propozycje zamiany tymczasowego aresztowania na inny środek np. o charakterze wolnościowym można zawrzeć w zażaleniu na postanowienia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania oraz na posiedzeniu, na którym sąd będzie rozpatrywał zażalenie na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.
Warto wiedzieć, że sądy często zgadzają się z adwokatami, iż prawidłowość toku procesu może być zabezpieczona w sposób wystarczający nie tylko tymczasowym aresztowaniem, ale także innymi środkami zapobiegawczymi i to o charakterze wolnościowym.
Stosowanie tymczasowego aresztowania na dalszym etapie postępowania jest niecelowe, gdyż zgodnie z zasadą minimalizacji i proporcjonalności środków zapobiegawczych winne one być wykorzystywane przez organ procesowy w sposób adekwatny do istniejącego zagrożenia dla prawidłowego toku procesu.
Dlatego tez na dalszym etapie postępowania często zdarza się, że zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dostarcza podstaw do przyjęcia istnienia realnej obawy, że podejrzany będzie zakłócał tok postępowania z obawy przed grożącą mu np surową karą w taki sposób, że koniecznym jest stosowanie aż najsurowszego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania. Funkcją tymczasowego aresztowania jest bowiem zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania, a nie antycypacja kary.