Czym jest przewlekłość postępowania?

Pojęcie przewlekłości na gruncie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki jest pojęciem względnym, nie zdefiniowanym przez ustawodawcę.

Względność zaś oznacza, że w każdym przypadku musi być odnoszone do realiów konkretnej sprawy.

Skarga na przewlekłość postępowania administracyjnego wzór

W art. 2 ust. 2 cyt. ustawy ustawodawca określił czynności, które każdorazowo Sąd rozpoznający skargę na przewlekłość postępowania winien „w szczególności” oceniać. Należą do nich:

• prawidłowość i terminowość czynności podjętych przez sąd lub komornika sądowego,
• charakter sprawy,
• stopień faktycznej i prawnej zawiłości sprawy,
• znaczenie samej sprawy dla strony skarżącej,
• rozstrzygniętych w sprawie zagadnień,
• zachowania się strony, która wniosła skargę na przewlekłość postępowania.

Wyliczenie to nie ma charakteru katalogu zamkniętego, o czym przekonuje określenie „w szczególności”. Ma jednak charakter kierunkowy, określając podstawowy sposób oceny przewlekłości i przesłanek jej wystąpienia.

Ocena terminowości i prawidłowości postępowania powinna obejmować między innymi takie okoliczności jak: przerwy zarządzane między terminami posiedzeń, wadliwą organizację posiedzeń, zasadność prowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego. Przewlekłość dotyczyć może także wyznaczania terminów rozpraw.

Powszechnie przyjmuje się, że występujące w sądach rozpoznających sprawę problemy związane z brakami kadrowymi czy trudnościami lokalowymi nie mogą być okolicznościami usprawiedliwiającymi przewlekłość postępowania.

Przewlekłość postępowania zachodzi, gdy jest ono długotrwałe, prowadzone rozwlekle i trwa ponad konieczność wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych niezbędnych do końcowego rozstrzygnięcia. Przewlekłość jest pojęciem mówiącym, że jakieś zdarzenia czy stany są nadmiernie rozciągnięte w czasie, rozwleczone, przedłużają się. Jeżeli ustawa nie zawiera żadnych wskazówek, co do długości określonych czynności czy stadiów postępowania, należy odwołać się do wiedzy wynikającej z praktyki, orzecznictwa sądów lub przeciętnej długości postępowania w podobnych sprawach.

Jeśli w naszej sprawie zaszły okoliczności wskazujące na przewlekłość postępowania wówczas może być złożona skarga o stwierdzenie, że w postępowaniu nastąpiła przewlekłość postępowania. Skarga na przewlekłość postępowania może być uwzględniona, jeśli są podstawy do przyjęcia, że na skutek działania lub bezczynności tego sądu naruszone zostało prawo strony do rozpoznania jej sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.

Funkcja skargi na przewlekłość postępowania

„Odpowiednia suma pieniężna”, którą można przyznać w wyniku uwzględnienia skargi, nie stanowi pełnego zaspokojenia ewentualnych roszczeń odszkodowawczych. Wynika z tego, że skarga na przewlekłość w toku postępowania ma charakter wstępny i stanowi doraźną interwencję przeciwdziałającą bieżącej (trwającej) przewlekłości postępowania.

Jej funkcją jest przede wszystkim wymuszenie nadania sprawie odpowiedniego, sprawnego biegu procesowego. Służy temu zarówno samo stwierdzenie wystąpienia przewlekłości postępowania, jak również możliwość zalecenia podjęcia przez sąd rozpoznający sprawę, co do istoty odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie.

Skarga na przewlekłość postępowania nie eliminuje możliwości wystąpienia przez stronę o podjęcie czynności w zakresie nadzoru nad działalnością administracyjną sądów. Środki nadzoru administracyjnego, skarga na przewlekłość postępowania w jego toku oraz powództwo o odszkodowanie po prawomocnym zakończeniu postępowania, tworzą więc kompleks środków prawnych, których celem jest przeciwdziałanie przewlekłości postępowania, a w razie jej wystąpienia, zapewnienie odpowiedniego odszkodowania (zadośćuczynienia).

Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki ma służyć urzeczywistnieniu prawa do sądu, które swe źródło znajduje przede wszystkim w art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także w poglądach doktryny, międzynarodowych standardach praw człowieka zawartych w art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Przewlekłość postępowania – przykłady z praktyki

O nieuzasadnionej zwłoce można mówić wówczas, jeśli postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne do jego zakończenia, uwzględniając ocenę terminowości i prawidłowości czynności sądowych, ale także zachowań stron, a w szczególności strony, która zarzuca przewlekłość postępowania.

Ocena ta nie może być oderwana od obowiązku sądu rozpoznawania wszystkich spraw wniesionych do sądu bez nieuzasadnionej zwłoki, przy zachowaniu zasady rozpoznawania spraw według kolejności ich wpływu oraz uwzględnieniu przepisów nakazujących rozpoznawanie niektórych rodzajów spraw w ustawowo określonych terminach.

Istotą skargi na przewlekłość postępowania jest kontrola sprawności toczącego się postępowania i przeciwdziałanie istniejącej przewlekłości. Dlatego też ocenie podlega sprawność aktualnie toczącego się postępowania, nie dotyczy to zaś postępowania już zakończonego.

Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość, wnosi się w toku aktualnie toczącego się postępowania w sprawie. Istotą skargi jest bowiem kontrola sprawności toczącego się postępowania i przeciwdziałanie istniejącej przewlekłości

Przez przewlekłość postępowania rozumie się w praktyce brak czynności zmierzających do rozstrzygnięcia, zachodzący dłużej niż jest to konieczne do rozważenia sprawy czy to w fazie gromadzenia dowodów, czy w fazie rozważenia ich treści. Chodzi o to, by czynności zmierzające do wydania orzeczenia kończącego zabierały odpowiednią ilość czasu, to jest odbywały się bez zbędnej zwłoki.

Zaszłości to wyrażające powinien wskazać skarżący, bo sąd rozpoznający skargę nie ma obowiązku badać sprawność całego postępowania od jego wszczęcia do prawomocnego zakończenia tylko dlatego, że skarżący krytycznie ocenia jego przebieg.

Obowiązkiem skarżącego jest wskazanie konkretnych czynności procesowych, których sąd nie podjął lub dokonał wadliwie, powodując w ten sposób nieuzasadnioną zwłokę w postępowaniu, a powinnością sądu rozpoznającego skargę na przewlekłość postępowania jest odniesienie się do okoliczności wskazywanych w skardze jako uzasadniające żądanie strony.

Przez przewlekłość postępowania rozumie się w praktyce brak czynności zmierzających do rozstrzygnięcia sprawy, zachodzące dłużej niż jest to konieczne. Można uznać więc, że do przewlekłości postępowania dochodzi tylko wtedy, gdy zwłoka w czynnościach sądowych jest nadmierna (rażąca) i nie znajduje uzasadnienia w obiektywnych okolicznościach sprawy.

Ustalenie zaistnienia przewlekłości postępowania nie jest zależne jedynie od upływu czasu i subiektywnych odczuć skarżącego, a jest wypadkową czynników obiektywnych oraz czasu niezbędnego do podejmowania działań zgodnych z obowiązującymi przepisami przewidującymi prowadzenie określonych procedur. Powoływanie się skarżącego wyłącznie na okoliczność upływu czasu, nie wskazując jednocześnie na jakiekolwiek nieprawidłowości w podejmowanych czynnościach procesowych, oznacza, że skarżący zarzuca jedynie brak działania w określonym czasie, a nie przewlekłość postępowania.

Przewlekłość postępowania jest pojęciem, które oznacza, że jakieś zdarzenia czy stany są nadmiernie rozciągnięte w czasie, rozwleczone i przedłużają się. Jest to, co oczywiste, pojęcie względne, a zatem zawsze musi być odnoszone do konkretnych realiów sprawy i przyjętego trybu postępowania. Jedynie nadmierne odstępstwa od czasu koniecznego do wykonania określonych czynności sądowych, prac i procedur mogą być uznawane za tworzące stan nieuzasadnionej zwłoki, o jakim mowa w ustawie o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.

Fakt korzystania przez strony postępowania z przysługujących im uprawnień procesowych może wiązać się z koniecznością podejmowania dodatkowych działań sądów (np. rozpoznanie zażalenia lub wniosku o przyznanie prawa pomocy, odroczenie rozprawy), które również mają wpływ na wydłużenie się czasu trwania postępowania, co samo w sobie żadną miarą nie może być uznane za bezczynność sądu, a jedynie jest oczywistą konsekwencją wykorzystywania przez strony określonych instrumentów prawnych.

Przy ocenie wystąpienia przesłanek przewlekłości postępowania w sprawie, decydujące znaczenie nie ma ocena terminowości poszczególnych czynności procesowych podjętych przez sąd w sprawie, a czas trwania całości postępowania.

W postępowaniu ze skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki ocenie pod kątem przewlekłości postępowania podlegają zarzuty skarżącego odnoszące się do przebiegu postępowania, od jego wszczęcia do prawomocnego zakończenia, niezależnie od tego, na jakim etapie tego postępowania skarga została wniesiona (art. 5 ust. 1 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki).

Sąd rozpoznający skargę na przewlekłość postępowania nie ma z urzędu obowiązku badania sprawności postępowania w sprawie od jego wszczęcia do prawomocnego zakończenia tylko dlatego, że strona krytycznie ocenia jego przebieg.

Obowiązkiem skarżącego jest wskazanie konkretnych czynności procesowych, których sąd nie podjął lub dokonał wadliwie, powodując w ten sposób nieuzasadnioną zwłokę w postępowaniu, a powinnością sądu rozpoznającego skargę na przewlekłość postępowania jest odniesienie się do okoliczności wskazywanych w skardze jako uzasadniające żądanie strony.

Konieczność dokonania oceny terminowości czynności podejmowanych zarówno na obecnym, jak i poprzednich etapach postępowania, występuje zatem tylko wówczas, gdy skarżący wskaże konkretne zarzuty odnoszące się do tych faz postępowania.

Po prawomocnym zakończeniu postępowania, co do istoty sprawy, strona może dochodzić od Skarbu Państwa (ewentualnie solidarnie z komornikiem) naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości postępowania, przy czym dotyczy to zarówno sytuacji, gdy strona nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania w jego toku, jak i sytuacji, gdy jej skargę w toku postępowania uwzględniono (art. 15 i 16 ustawy o skardze na przewlekłość postępowania).

Wniesienie skargi na bezczynność po zakończeniu przez organ administracji publicznej prowadzonego postępowania poprzez wydanie decyzji ostatecznej stanowi przeszkodę w merytorycznym rozpoznaniu przez sąd administracyjny stwierdzenia, że organ administracji publicznej dopuścił się bezczynności. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego sgnatura akt: II OPS 5/19