Kasacja w sprawie karnej

Podstawy kasacji

Kasacja jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia i jej podstaw (przyczyn kasacyjnych) nie można łączyć z przyczynami odwoławczymi charakterystycznymi dla apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji.

O ile więc zarzuty apelacyjne mogą obejmować obrazę prawa materialnego oraz obrazę przepisów prawa procesowego, jeżeli mogła mieć ona wpływ na treść orzeczenia, o tyle podstawą kasacyjną oprócz uchybień wymienionych w art. 439 Kodeksu postępowania karnego (tzw. bezwzględne przyczyny odwoławcze), może być jedynie inne rażące naruszenie prawa (prawa materialnego i procesowego), jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.

Termin do wniesienia kasacji

Termin do wniesienia kasacji dla stron wynosi 30 dni od daty doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem należy zgłosić w sądzie, który wydał orzeczenie, w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia orzeczenia.

Kto może sporządzić kasację karną?

Jeżeli kasacja nie pochodzi od prokuratora, Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich albo Rzecznika Praw Dziecka, powinna być sporządzona i podpisana przez adwokata, radcę prawnego albo radcę Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Odmienna ocena dowodów a kasacja w sprawie karnej

Powielanie własnej, odmiennej, oceny poszczególnych dowodów zgromadzonych w postępowaniu rozpoznawczym oraz wysnuwanie kolejnych tez dowodowych poprzez negowanie poszczególnych okoliczności faktycznych, jest niemożliwe w świetle ustawowych regulacji postępowania kasacyjnego w postępowaniu karnym.
Kasacja jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia i pomyślana jest jako procesowy środek prowadzący do eliminowania z obrotu prawnego takich orzeczeń sądowych, które ze względu na stopień (rangę) wadliwości nie powinny funkcjonować w demokratycznym państwie prawnym. Ponadto niedopuszczalne jest kwestionowanie w trybie kasacji zasadności dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych. Sąd Najwyższy przy jej rozpoznaniu nie jest zatem władny dokonywać ponownej oceny dowodów i w oparciu o tak przeprowadzoną własną ocenę sprawdzać poprawność dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych. Zadaniem sądu kasacyjnego jest bowiem jedynie rozważenie tego, czy orzekające sądy w obydwu instancjach, dokonując ustaleń faktycznych, nie dopuściły się rażącego naruszenia reguł procedowania, co mogłoby mieć wpływ na ustalenia faktyczne, a w konsekwencji na treść wyroku, zatem „kontroli podlegają nie same ustalenia faktyczne, ale sposób ich dokonania.

Cel postępowania kasacyjnego w sprawie karnej

Celem postępowania kasacyjnego jest wyeliminowanie z obrotu prawnego orzeczeń dotkniętych poważnymi wadami w postaci bezwzględnych przyczyn odwoławczych lub innych naruszeń prawa, ale o charakterze rażącym, a jednocześnie takich, które miały istotny wpływ na treść orzeczenia. Możliwość wniesienia skutecznej kasacji jest zatem istotnie ograniczona. Postępowanie kasacyjne nie jest z pewnością postępowaniem, które ponawiać ma kontrolę odwoławczą. W toku tego postępowania z założenia nie dokonuje się zatem kontroli poprawności oceny poszczególnych dowodów, nie weryfikuje zasadności ustaleń faktycznych i nie bada współmierności orzeczonej kary.

Rodzaj zarzutów w kasacji karnej

Kasacja w sprawie karnej ma być ona oparta jedynie na zarzutach rażącej obrazy prawa, co naturalne, tylko takiej, jaka miała miejsce w postępowaniu przed tym sądem i mogła mieć przy tym istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia. Chodzi zatem o taką obrazę, która gdyby nie nastąpiła, to orzeczenie mogłoby być odmienne albo gdy naruszenia te dotyczyły standardów rzetelnego procesu, czyniąc go przez to postępowaniem proceduralnie niesprawiedliwym. Obowiązkiem skarżącego jest przy tym nie tylko wskazanie tych uchybień, ale również wykazanie, że mają one istotny wpływ na wyrok.

Kasacja w sprawie karnej na korzyść oskarżonego

Kasację na korzyść oskarżonego można wnieść jedynie w razie skazania go za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Kasację na korzyść oskarżonego, który nie został skazany na karę bezwzględnego pozbawienia wolności, strona może wnieść jedynie w razie podniesienia uchybień wymienionych w art. 439 Kodeksu postępowania karnego (tzw. bezwzględne przyczyny odwoławcze), ale należy pamiętać, że na etapie ubiegania się o wyznaczenie obrońcy z urzędu w postępowaniu kasacyjnym skazany nie ma obowiązku wykazania zaistnienia okoliczności uzasadniających kasację. Ten obowiązek spoczywa na adwokacie.

Kasacja a wymiar kary

Nie jest dopuszczalne zaskarżenie kasacją wyroku w części dotyczącej rozstrzygnięcia o karze, jeśli podnosi się jedynie zarzut jej niewspółmierności kary, bez jednoczesnego podniesienia zarzutu rażącej obrazy prawa materialnego lub procesowego, która mogła mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia o karze.
Jest możliwe podniesienie w kasacji zarzutu rażącej niewspółmierności kary, ale tylko wówczas, gdy skarżący wykaże w tym zarzucie, iż do tego rodzaju niesprawiedliwości doszło na skutek rażącego naruszenia prawa: procesowego albo materialnego. Zatem nie otwiera drogi do postawienia tego zarzutu sformułowanie jeszcze innych „kasacyjnych” zarzutów. Chodzi o wskazanie w tym samym zarzucie uchybień natury procesowej albo materialnej, które mogły mieć bezpośredni wpływ na treść rozstrzygnięcia o karze.

Kasacja od wyroku sądu odwoławczego

Kasacja może być wniesiona od wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie (Sądu Okręgowego lub Sądu Apelacyjnego). Rażącym naruszeniem prawa, musi zatem być dotknięte orzeczenie tego sądu, a nie sądu pierwszej instancji. Zarzuty podniesione w kasacji pod adresem wyroku sądu pierwszej instancji podlegają rozważeniu przez sąd kasacyjny tylko w takim zakresie, w jakim jest to nieodzowne dla należytego rozpoznania zarzutów stawianych orzeczeniu sądu odwoławczego, nie jest bowiem funkcją kontroli kasacyjnej ponowne – „dublujące” kontrolę apelacyjną rozpoznawanie zarzutów stawianych przez skarżącego orzeczeniu sądu pierwszej instancji.

Oparciem dla konstruowania zarzutów kasacyjnych muszą być wyraźnie powołane przepisy regulujące postępowanie odwoławcze, wraz z argumentacją wykazującą hipotetyczne wady postępowania pierwszoinstancyjnego oraz błędy na etapie kontroli apelacyjnej powodujące przeniknięcie tych nieprawidłowości do orzeczenia sądu II instancji. Błędy te mogą być następstwem braku rozpoznania niektórych zarzutów apelacyjnych lub też niepełnej, albo wręcz wadliwej argumentacji przytoczonej w związku z ich rozpoznaniem.
Powtórzenie argumentacji zawartej w zwykłym środku odwoławczym może być skuteczne tylko wówczas, gdy sąd odwoławczy nie rozpozna ich w ogóle, bądź rozpozna nienależycie i nie odniesie się do poszczególnych zarzutów w uzasadnieniu orzeczenia.

Błędne przypisanie recydywy a skarga kasacyjna

Przyjęcie działania w warunkach recydywy specjalnej w istotnie w odmienny sposób kształtuje sytuację prawną osoby skazanej, począwszy od dyrektyw wymiaru kary, poprzez zasady jej wykonywania, po odmienne regulacje dotyczące możliwości warunkowego zwolnienia. Wadliwe przypisanie takiej recydywy stanowi rażące naruszenie prawa materialnego i co do zasady ma oczywiście istotny wpływ na treść wyroku. Bezpodstawne przypisanie działania w warunkach recydywy prowadzi również do uznania, że orzeczenie takie cechuje się rażącą niesprawiedliwością.

Zamiar działania sprawy w sprawie o kasację

Sfera ustaleń w przedmiocie zamiaru, z jakim działał sprawca czynu zabronionego, należy do kategorii ustaleń faktycznych i jako taka nie może być wprost i bezpośrednio kwestionowana w kasacji.

Jakie orzeczenie może wydać Sąd Najwyższy?

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji może oddalić ją jako oczywiście bezzasadną, oddalić ją, uchylić zaskarżone orzeczenie w całości lub w części, przekazać sprawę sądowi do ponownego rozpoznania albo umorzyć postępowanie, a jeżeli skazanie jest oczywiście niesłuszne, uniewinnić oskarżonego. Innymi słowy, w trybie kasacji dochodzi do kontroli zaskarżonego wyroku tylko z punktu widzenia naruszenia prawa, z wyłączeniem w zasadzie badania prawidłowości ustaleń faktycznych. Sąd Najwyższy, orzekając w trybie kasacji, nie jest władny dokonywać ponownej oceny dowodów i na podstawie własnej oceny kontrolować poprawność dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych.

Naruszenie prawa materialnego jako zarzut kasacji

Zarzut obrazy prawa materialnego może być zasadny tylko wówczas, gdy dotyczy zastosowania lub niezastosowania przepisu zobowiązującego sąd do jego bezwzględnego respektowania. Jeżeli natomiast w ustawie przewidziane jest tylko fakultatywne zastosowanie określonego przepisu prawa materialnego, zależne od ocen dokonanych przez sąd w odniesieniu do konkretnego sprawcy, to przez jego niezastosowanie sąd nie dopuszcza się obrazy prawa.

Sąd Najwyższy sądem prawa

Celem postępowania kasacyjnego nie jest ani powielająca kontrolę apelacyjną ocena rozumowania sądu meriti, ani kontrola przeprowadzonych w sprawie ustaleń faktycznych, gdyż postępowanie kasacyjne, jako kontrola nadzwyczajna, związane jest przede wszystkim z „sądem – prawa„, a nie „sądu – faktu”.

Naruszenie prawa do obrony a kasacja w sprawie karnej, powoływanie się na przepisy prawa międzynarodowego

Podstawą kasacji mogą być tylko naruszenia prawa i to tylko takie, które są rażące i mogły mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Do uchybień takich bez wątpienia należy naruszenie przez sąd przepisów statuujących prawo do obrony, a więc art. 6 Kodeksu postępowania karnego, w tym i przez obrazę art. 78 § 1 Kodeksu postępowania karnego. Nie jest zatem prawidłowe odwoływanie się w kasacji wprost do przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Przywołany w skardze Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantuje przecież jedynie prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy wybranego obrońcy oraz domagania się obrońcy z urzędu, a tego samego dotyczy art. 42 ust. 2 Konstytucji. Obie te normy realizowane są wszak przez art. 6 i inne przepisy Kodeksu postępowania karnego dotyczące prawa do obrony, tak w ujęciu materialnym, jak i formalnym, i to te przepisy szczegółowo określają zasady korzystania z tego prawa w procesie karnym. Odwoływanie się do – stosowanych wprawdzie przez sądy wprost – norm aktów międzynarodowych wiążących Polskę oraz do ustawy zasadniczej jest tym samym niewłaściwe, jeżeli ich realizacja i tak następuje przez wyraźne oraz szczegółowe uregulowania kodeksowe. Powoływanie się na nie może być zasadne tylko jako wsparcie zarzutu obrazy przepisów kodeksu albo w ramach zarzutu wykazującego wadliwą, sprzeczną z tymi normami, interpretację tych przepisów.
Dyrektywy ogólne prowadzenia postępowania karnego określa art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który bez wskazania uchybień konkretnych przepisów służących realizacji określonych nim zasad – nie może stanowić samodzielnej podstawy kasacyjnej.

Nieuprzedzenie stron o zamiarze zmiany kwalifikacji prawnej czynu

Niewywiązanie się przez sąd z procesowego obowiązku uprzedzenia obecnych na rozprawie stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu jest zawsze rażącym naruszeniem prawa, które mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.

Utrzymanie wyroku w mocy bez dokonywania ustaleń faktycznych a zarzut naruszenia art. 7 kpk

Nie sposób skutecznie stawiać zarzutu naruszenia przez sąd odwoławczy dyspozycji art. 7 KPK (zasada swobodnej oceny dowodów) w sytuacji, gdy sąd ten utrzymując w mocy wyrok sądu pierwszej instancji, nie dokonywał samodzielnych ustaleń faktycznych, a zatem nie mógł naruszyć tego przepisu. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2019 r. III KK 280/18

Możliwość niezastosowania przez Sąd przepisu postępowania karnego, gdy jest on sprzeczny z Konstytucją

W układzie, w którym sąd ad quem uzna, że nie jest możliwe dotrzymanie konwencyjnego standardu rzetelnego procesu, to jest obowiązany do zastosowania art. 91 ust. 2 Konstytucji RP i odmowy sporządzenia uzasadnienia na formularzu w sprawie karnej, którego wymóg wynika z zapisu ustawy procesowej. Taki sposób postępowania wynika wprost z postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie P 37/05 (OTK-A 2006/11/177). Trybunał Konstytucyjny wskazał bowiem, że: „Uznanie, iż w razie konfliktu normy prawa krajowego z normą prawa wspólnotowego pierwszeństwo stosowania przysługuje tej ostatniej. O rozwiązaniu takiej kolizji sąd stosujący prawo rozstrzyga samodzielnie”. Sądy krajowe mają też prawo i obowiązek odmówienia zastosowania normy krajowej, jeżeli koliduje ona z normami prawa wspólnotowego. Sąd krajowy nie orzeka w takim wypadku o uchyleniu normy prawa krajowego, lecz tylko odmawia jej zastosowania w takim zakresie, w jakim jest on obowiązany do dania pierwszeństwa normie prawa wspólnotowego.” W końcowym fragmencie postanowienia wspomniany Organ wskazał, że: „… należy uznać brak konieczności zwracania się do TK z pytaniami prawnymi dotyczącym zgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym – nawet w sytuacji gdy sąd zamierza odmówić zastosowania ustawy krajowej. Problem rozwiązywania kolizji z ustawami krajowymi pozostaje więc w zasadzie poza zainteresowaniem TK.

Kasacja karna a rażąca niesprawiedliwość wyroku

Podniesienie w kasacji skutecznego zarzutu naruszenia art. 440 KPK (rażąca niesprawiedliwość orzeczenia) musi wiązać się z podaniem konkretnego uchybienia, niewskazanego w apelacji (nieobjętego jej zarzutami), którego nieuwzględnienie z urzędu i utrzymanie orzeczenia w mocy spowodowało jego rażącą niesprawiedliwość. Sięgnięcie po przepis art. 440 KPK jest uzasadnione jedynie wówczas, gdy stan pożądanej sprawiedliwości orzeczenia nie może zostać osiągnięty w wyniku rozpoznania środka odwoławczego w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

Prawidłowe rozumienie domniemania niewinności w sprawie o zabójstwo

Sąd meriti zdecydowanie przecenił wymowę tych okoliczności. Skoro bowiem ustna uzupełniająca opinia biegłego lekarza medycyny sądowej dowodzi, że działanie oskarżonego trwało od kilku do kilkunastu minut, zaś sam oskarżony nie potrafił tego sprecyzować, to czyniąc ustalenie w tym zakresie, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 5 § 2 k.p.k. (Niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego), należało przyjąć, że owo działanie trwało 3 minuty (kilka – to co najmniej trzy). W świetle tego ustalenia zmienia się więc optyka spojrzenia na dynamikę czynności podejmowanych przez oskarżonego, zwłaszcza jeśli się zważy na to, że ich realizacja była utrudniona ze względu na postawę obronną pokrzywdzonej (oskarżycielki posiłkowej). Innymi słowy, przestępcze zachowanie oskarżonego nie było aż tak rozciągnięte w czasie by na tej podstawie można było przyjąć, tak jak uczynił to Sąd Okręgowy, że oskarżony chciał pozbawić życia pokrzywdzoną i co więcej, że z determinacją dążył do osiągnięcia tego celu.
Art. 5 kpk – Zasada domniemania niewinności. § 1. Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. § 2. Niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.

Uzasadnienie wyroku karnego jako element prawa do rzetelnego procesu

Nadzwyczajny środek zaskarżenia w sprawie karnej (kasacja), który może być oparty na naruszeniu prawa procesowego (w tym naruszeniu art. 433 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k.), dlatego konieczne jest by kontrola uzasadnienia zaskarżonego wyroku w aspekcie standardu konwencyjnego realizowana była przez sąd odwoławczy, jak też i Sąd Najwyższy w ramach postępowania kasacyjnego.

Nie inaczej jakość uzasadnienia orzeczenia sądowego postrzega Trybunał Konstytucyjny na tle art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Przyjmuje bowiem, że uzasadnianie orzeczeń jest decydującym komponentem prawa do rzetelnego procesu sądowego i podkreśla że uzasadnienie orzeczenia jest podstawą kontroli zewnętrznej orzeczenia przez organ wyższej instancji, bowiem dokumentuje argumenty przemawiające za przyjętym rozstrzygnięciem (wyrok TK z dnia 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, OTK-A 2006, Nr 1, poz. 2, teza 4.3. uzasadnienia).

Zatem na gruncie prawa do rzetelnego procesu (w tym procesu odwoławczego), tak w ujęciu konwencyjnym (art. 6 ust. 1 EKPC – Europejskiej Konwencji Praw Człowieka), jak i w ujęciu standardu konstytucyjnego (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), jakość uzasadnienia wyroku jest istotnym elementem tego prawa. Wprowadzenie do systemu procesowego formularzy uzasadnień (art. 99a § 1 k.p.k.) i nakazanie obligatoryjnego z niego korzystania, jest bezspornie krokiem ograniczającym to prawo.