Kiedy adwokat z urzędu w sprawie cywilnej?

Na początku warto zaznaczyć, że czym innym jest wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie cywilnej a czym innym – oddzielnym jest wniosek o ustanowienie adwokata z urzędu w sprawie cywilnej, w tym także w sprawie o rozwód i alimenty.

Często składa się jednocześnie wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata z urzędu.

Jeśli chodzi natomiast o wniosek dotyczący niemożności opłacenia kosztów wynagrodzenia pełnomocnika-adwokata to podstawą jego uwzględnienia jest wykazanie, że strona domagająca się zwolnienia od kosztów sądowych nie będzie w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia pełnomocnika-adwokata bez uszczerbku utrzymania dla niej i rodziny, a nadto, że udział pełnomocnika w sprawie jest konieczny.

Po pierwsze należy złożyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku i dochodach w raz z wnioskiem o ustanowienie adwokata lub, gdy sie tego od razu nie zrobi, to później na wezwanie sądu w zakreślonym terminie. Jeśli takie oświadczenie nie zostanie złożone to taka odmowę złożenia oświadczeń sąd może uznać za równoznaczną z zatajeniem informacji istotnych dla rozstrzygnięcia, co uzasadni odmowę zwolnienia od kosztów sądowych, a także ustanowienia pełnomocnika. Złożenie oświadczenia  jest niezbędnym wymogiem wniosku o zwolnienie od kosztów a także ustanowienia adwokata z urzędu.

W sprawie incydentalnej o ustanowienie adwokata z urzędu nie mogą być uznane za wystarczające wyjaśnienia złożone przez pozwanych na rozprawie, bowiem nie zostają one poprzedzone pouczeniem skutkującym ewentualną odpowiedzialnością za podanie nieprawdy.

Warto również znać ugruntowany pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w niepublikowanym postanowieniu z 24.09.1984 r. (IICZ 104/84), gdzie stwierdza się: „Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi w istocie pomoc państwa dla osób, które z uwagi na ich trudną sytuację materialną nie mogą uiścić kosztów bez wywołania uszczerbku w koniecznych kosztach utrzymania siebie i rodziny. Ubiegający się o taką pomoc winien więc w każdym wypadku poczynić oszczędności we własnych wydatkach, do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania siebie i rodziny. Dopiero gdyby poczynione w ten sposób oszczędności okazały się niewystarczające – może zwrócić się o pomoc państwa.”

Dlatego też sądy często stwierdzają, że uzyskując miesięczne dochód w wysokości przynajmniej kilku tysięcy złotych osoba jest zazwyczaj w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i swojej rodziny zgromadzić kwotę pozwalającą na pokrycie kosztów ustanowienia pełnomocnika, o ile chcą skorzystać z fachowej obsługi prawnej.

Ponadto należy wykazać, że udział w sprawie adwokata lub radcy prawnego jest niezbędny z uwagi na charakter czy zawiłość sprawy czy z uwagi na nieporadność osoby o to wnioskującej.

Sprawa sądowa na różnych etapach jest bardziej zawiła, lub w jakimś fragmencie może nie być zawiła. Sąd często powołuje się na fakt, że sprawa na obecnym etapie procesu nie jest zawiła na tyle, aby osoba nie była w stanie bronić swoich interesów samodzielnie, bo np. nie występują w sprawie problemy prawne ani dowodowe, do których wnioskujący o adwokata nie mógłby się odnieść. Proces sądowy jest jednak dynamiczny i ta ocena może ulec zmianie.

Warto wiedzieć, zanim wystąpi się z takim wnioskiem, że często też przy odmowie ustanowienia adwokata z urzędu sąd stwierdza, że treść wyjaśnień wnioskodawcy pozwala przyjąć, że jest on dobrze zorientowany co do podstawy faktycznej i prawnej powództwa.

Ma np. wyższe wykształcenie, uczestniczył wcześniej w obrocie gospodarczym, co dodatkowo – w ocenie sądu – przemawia za uznaniem, że nie jest mu potrzebna fachowa pomoc adwokata.

Mając na względzie powyższe uwagi i potencjalne zapatrywania sądu można przystąpić do odpowiedniego sporządzenia wniosku.