Czym jest przedawnienie przestępstwa i jaką decyzję musi podjąć prokurator lub sąd?

Przedawnienie uchyla możliwość ukarania za czyn przestępny, jednak co warto wiedzieć – czyn nadal pozostaje przestępstwem, nie można tylko skutecznie ukarać osoby. Terminy przedawnienia są odpowiednio długie, w zależności od wagi przestępstwa.

Nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęła określona w prawie liczba lat.

Gdy prokurator lub sąd lub adwokat zauważy, ze czyn zarzucony podejrzanemu (oskarżonemu) przedawnił się musi to spowodować – w zależności od etapu postępowania – odmowę wszczęcia postępowania karnego lub umorzenie postępowania karnego.

Należy wiedzieć, że czym, innym jest przedawnienie karalności, a czym innym przedawnienie wykonania kary.

Przedawnienie karalności

Zgodnie z art.  101 Kodeksu karnego karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

1) 30 – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa;

2) 20 – gdy czyn stanowi inną zbrodnię;

2a) 15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat;

3) 10 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;

4) 5 – gdy chodzi o pozostałe występki.

Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

Natomiast występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5 000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Jeżeli w okresie, o którym mowa powyżej, wszczęto postępowanie, karalność powyższych przestępstw  ustaje z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach – z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu.

Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

Przedawnienie wykonania kary

Zgodnie z art.  103 Kodeksu karnego nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło lat:

1) 30 – w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę surowszą;

2) 15 – w razie skazania na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat;

3) 10 – w razie skazania na inną karę.

Z praktyki sądowej

Jak ładnie ujął to Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń: Przedawnienie karalności jest instytucją prawa karnego opierającą się na przekonaniu, że po upływie znacznego czasu od popełnienia przestępstwa pociąganie jego sprawcy do odpowiedzialności nie jest celowe.

Adwokat wskazuje, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego postępowanie karne należy umorzyć w sytuacji, gdy nastąpiło przedawnienie karalności, ale tylko wtedy, gdy nie ma od razu podstaw do uniewinnienia oskarżonego z braku czynu lub braku znamion czynu jako wykroczenia albo braku winy.

Umorzenie z racji przedawnienia wchodzi w rachubę, gdyby kwestie istnienia czynu, jego znamion i odpowiedzialności karnej wymagały dalszego dowodzenia, gdyż postępowaniu w tej materii stoi już na przeszkodzie przedawnienie karalności.

Innymi słowy jeżeli widzimy, że karalność przestępstwa jest przedawniona, a jednocześnie istnieją dowody wskazujące na niewinność oskarżonego wówczas sąd musi uniewinnić zamiast umarzać ze względu na przedawnienie. Bo należy pamiętać o tym co było powiedziane na początku – przestępstwo nawet jeśli się przedawnia to nadal pozostaje przestępstwem, dlatego jeżeli są podstawy do uniewinnienia sąd musi uniewinnić.

Niektórzy oskarżeni czasem pytają, czy mimo przedawnienia może domagać się dokończenia postępowania karnego, gdyż uważa, że jest niewinny i chciałby mieć to czarno na białym, bo np. poszła w już w świat informacja, że przeciwko niemu toczyło się postępowanie i w odbiorze społecznym dla niektórych osób umorzenie z powodu przedawnienia to za mało, aby móc w głębi siebie uznać, że ten człowiek nie jest sprawcą, dlatego chcieliby uniewinnienia.

Zwłaszcza że niektórzy prawnicy stoją na stanowisku, że w uzasadnieniu decyzji o umorzeniu postępowania powinno znajdować się stwierdzenie, że przestępstwo zostało popełnione.

W związku z tym często w postanowieniu o umorzeniu postępowania karnego ze względu na przedawnienie karalności znajdziemy stwierdzenie prokuratora, że podejrzany przyznał się do dokonania zarzucanego mu czynu, jednak z uwagi na przedawnienie karalności postępowanie karne należało umorzyć.

Warto wiedzieć, że to organy prowadzące postępowanie karne maja obowiązek na każdym etapie postępowania sprawdzać w pierwszej kolejności, czy może się ono toczyć, a w razie stwierdzenia okoliczności wyłączającej postępowanie np. przedawnienia – muszą z urzędu podjąć odpowiednią decyzję procesową.

Adwokat podkreśla również, że przedawnienie karalności przestępstwa podlega badaniu przez sąd odwoławczy (przy rozpoznawaniu apelacji) niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Gdyby sąd nie zauważył, że w sprawie przestępstwo uległo przedawnieniu stanowiłoby to bezwzględną przyczynę odwoławczą i stanowi rażące naruszenie prawa.