Czym jest przestępstwo niedopełnienia obowiązku wynikającego z BHP i przez to narażenie pracownika?

Poniżej został omówiony czyn zabroniony polegający na niedopełnieniu obowiązku wynikającego z odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy (bhp) i narażeniu przez to pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Sytuacji takiej dotyczy art. 220 kk (kodeks karny).

Jako, że pracownik ma prawo do pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach, przepisy regulujące bezpieczeństwo i higienę pracy mają na celu zapewnienie ochrony życia i zdrowia pracowników w procesie pracy. Dlatego kodeks karny chroni życie i zdrowie także pracownika.

Jakie niedopełnienie obowiązków wchodzi w grę przy podejrzeniu popełnienia przestępstwa naruszenia obowiązków z zakresu bhp i narażenia przez to pracownika?

Na wstępie adwokat od razu podkreśla, że przestępstwo to obejmuje swoim zakresem tylko takie niedopełnienie obowiązków z dziedziny bhp, którego skutkiem jest narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

W związku z tym samo naruszenie obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp), które nie sprowadzało się do konkretnego niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia pracowników lub z niebezpieczeństwem tym nie może być łączone, nie stanowi przestępstwa o którym tutaj mowa. Sprawy w prawy, gdzie naruszono przepisy BHP często maja swój tragiczny wymiar, czy to w postaci śmierci czy postaci doznania przez pracownika ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Podkreślamy jednak, że nie oznacza to, że w każdym przypadku śmierci jednego człowieka musi temu towarzyszyć odpowiedzialność karna drugiego człowieka.

Kim jest pracownik, który będzie tu podlegał ochronie?

Za pracownika, który podlega ochronie w postępowaniu karnym rozumiemy pracownika o którym mowa w przepisach kodeksu pracy, a więc osobę, która przez nawiązanie stosunku pracy zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zgodnie z przepisami kodeksu pracy, zatrudnienie w powyższych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Pozwala to na uznanie za pracownika także tych osób, które formalnie nie są zatrudnione na podstawie umowy o pracę, lecz w rzeczywistości, wykonując czynności na podstawie różnych, najczęściej pozornych, umów cywilnoprawnych (np. umowa zlecenia, umowa o dzieło) – świadczą pracę tak jakby to była praca wykonywania na podstawie umowy o prace.

Jakie przepisy BHP muszą zostać naruszone?

Przepisy dotyczące kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp) są przedmiotem licznych aktów prawnych w tym aktów prawa międzynarodowego – konwencji, czy aktów wydawanych przez Unię Europejską – Rozporządzenia i Dyrektywy Unii Europejskiej oraz w następstwie tego przepisów prawa krajowego wydanych na podstawie tych dyrektyw.

Jak można popełnić to przestępstwo niedopełnienia obowiązku wynikającego z bhp?

Popełnić omawiane przestępstwo można przez zaniechanie – np. gdy pracodawca nie wydaje pracownikowi wymaganej odzieży ochronnej, nie zabezpiecza odpowiednio maszyn, na których pracuje pracownik. Zachowanie sprawcy może polegać również na działaniu , gdy np. pracodawca nakazuje wykonać pewne czynności na budowie bez wymaganych zabezpieczeń dla danej czynności.

Czym jest związek przyczynowy badany w przestępstwie niedopełnienia obowiązków w zakresie bhp i narażenia pracownika?

Aby przestępstwo mogło zaistnieć niezbędne jest wystąpienie bezpośredniego, realnego (a nie potencjalnego) niebezpieczeństwa utraty życia lub uszczerbku na zdrowiu. Bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu to taka sytuacja, w której zachodzi wysoki stopień prawdopodobieństwa nastąpienia jednego z tych skutków. W związku z tym niezbędne jest ustalenie czy istniał związek przyczynowy między niedopełnieniem obowiązku wynikającego z odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy (bhp) a skutkiem w postaci narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Wystarczające jest ustalenie, że doszło do narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu już jednego pracownika. W innych sytuacjach będziemy mieć do czynienia z wykroczeniem przeciwko prawo pracownika określonym w Kodeksie pracy.

Kto może popełnić przestępstwo niedopełnienia obowiązków z zakresu bhp i narażenia pracownika?

Jest to przestępstwo, które może popełnić tylko osoba fizyczna odpowiedzialna za bezpieczeństwo i higienę pracy (bhp). Może być przede wszystkim osoba, która ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy – BHP – w zakładzie pracy. Zgodnie z kodeksem pracy jest on obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Odpowiedzialność w ramach tego przestępstwa może ponosić także osoba kierująca pracownikami, która zgodnie z przepisami kodeksu pracy obowiązana jest m.in. organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP). Praktyka sądowa wskazuje na to, że pod pojęciem osoby kierującej pracownikami należy rozumieć kierowników wszystkich szczebli, nie zaś tylko tych, którzy zarządzają w imieniu pracodawcy całym zakładem pracy.

Aby przyjąć kwalifikację prawną i oskarżyć kogoś o to przestępstwo prokurator musi wykazać, że sprawca chciał lub chociaż godził się nie tylko na niedopełnienie obowiązku wynikającego z odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy (bhp), lecz również – będące tego skutkiem – narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Dla przykładu, gdyby do wypadku doszło, gdy pracownicy nie wykonywali demontażu rur zgodnie z ustalonymi przez kierownika budowy procedurami to o ewentualnej odpowiedzialności pracodawcy można byłoby mówić dopiero wtedy, gdyby zgodził się oni na taki sposób pracy jakiego podjęli się podlegli mu pracownicy.

Czy na odpowiedzialność sprawcy za naruszenie bhp ma wpływ zawinienie pracownika?

Na zakres odpowiedzialności sprawcy ma wpływ ocena stopnia przyczynienia się pokrzywdzonego, na przykład rażące niedbalstwo pracownika w zakresie przestrzegania zasad bhp.

Adwokat zwraca uwagę, że należy bowiem pamiętać o pracowniku i jego podstawowych obowiązkach takich jak przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a w szczególności: znajomość przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp), branie udziału w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawanie się wymaganym egzaminom sprawdzającym; wykonywanie pracy w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp), a także stosowanie się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych; dbanie o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy; stosowanie środków ochrony zbiorowej, a także używanie przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem; poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosowanie się do wskazań lekarskich; niezwłoczne zawiadamianie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzeganie współpracowników, a także innych osób znajdujących się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie; współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

W związku z powyższym w praktyce sądowej nie ma wątpliwości również co do tego, że każdy pracownik jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy (bhp), a zatem jeżeli nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża innego pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, wówczas również on realizuje znamiona przestępstwa tu omawianego i może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Co może zrobić inspektor pracy?

Należy również wiedzieć, że organy Państwowej Inspekcji Pracy, czyli Główny Inspektor Pracy, okręgowi inspektorzy pracy oraz inspektorzy pracy działający w ramach właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy, uprawnieni są m.in. do nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp) powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi.

Kiedy można mówić o odpowiedzialności karnej za przestępstwo niedopełnienia obowiązku BHP i narażenia pracownika czyli jak się bronić, jak oskarżać?

W pierwszym rzędzie wskazuję, że aby można było mówić o odpowiedzialności z tytułu czynu zabronionego określonego w 220 § 1 k.k. (przestępstwo niedopełnienia obowiązku wynikającego z BHP i przez to narażenie pracownika) musi zaistnieć po stronie osoby odpowiedzialnej za bezpieczeństwo i higienę pracy niedopełnienie wynikające z bhp obowiązków.

Ponadto, to jeszcze nie samo potencjalne niedopełnienie obowiązków z tytułu bhp przesądza o odpowiedzialności z art. 220 § 1 k.k. Musi bowiem wystąpić związek przyczynowy pomiędzy stwierdzonym naruszeniem bhp, a  ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu pokrzywdzonego lub zagrożeniem życia.

W związku z tym w pierwszym rzędzie niezbędne jest odniesienie się w danej sprawie do niedopełnienia obowiązku wynikającego z zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy na stanowisku palacza. Czy ono wystąpiło? Na czym polegało niedopełnienie obowiązków? Naruszenie jakich przepisów z jakich aktów prawnych wchodzi w grę? Zazwyczaj niezbędne będzie powołanie biegłego z zakresu bhp aby wypowiedział się, czy do takich naruszeń doszło.

Drugim elementem warunkującym odpowiedzialność za przestępstwo z art. 220 § 1 k.k. (niedopełnienia obowiązku pracodawcy lub osoby, na której spoczywa obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i przez to narażenie pracownika) jest wystąpienie związku przyczynowego czyli odpowiedz na pytanie czy dana maszyna, urządzenie, warunki pracy stwarzały bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia pokrzywdzonego?

Warto zaznaczyć, że jest to zagadnienie nad którym sądy bardzo często przechodzą do porządku dziennego nie analizując tej kwestii głębiej. A podkreślmy, że bez dogłębnego zbadania związku przyczynowego między przyjętym naruszeniem przepisów bhp a uszczerbkiem na zdrowiu pokrzywdzonego nie jest możliwe skuteczne przypisanie winy.

Czasem sąd kwituje taką ocenę stwierdzając, że „niedopełnienie obowiązków pozostaje w związku z przyczynowo-skutkowym z zaistnieniem zdarzenia”. I na tym poprzestaje. Jest to całkowicie niewystarczające i niespełniające wymogów prawidłowego uzasadnienia wyroku, ani wcześniej aktu oskarżenia sporządzonego przez prokuratora.

Warto w tym miejscu przytoczyć ugruntowane stanowiska sądów w tym zakresie, które prawidłowo i dogłębnie analizowały to zagadnienie.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia  z dnia  6 października 2009  r. o sygn.. II KK 97/09 (OSNwSK 2009/1/1935) stwierdzono, że „Samo naruszenie obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, które nie sprowadzało się do konkretnego niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia pracowników lub z niebezpieczeństwem tym nie może być łączone, nie stanowi przestępstwa z art. 220 k.k.”

Natomiast w wyroku Sądu Najwyższego  z dnia  25 lutego 2003  r. o sygn. WA 4/03 (OSNwSK 2003/1/403) przesądzono, że „Przestępstwo z art. 220 jest przestępstwem materialnym, a skutkiem niezbędnym dla jego zaistnienia jest właśnie wystąpienie bezpośredniego, realnego (a nie potencjalnego) niebezpieczeństwa utraty życia lub uszczerbku na zdrowiu”.

W związku z tym należy zadać pytanie, czy takie naruszenie obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy sprowadzało konkretne niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia pracownika lub z niebezpieczeństwem tym może być łączone?

Bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu to taka sytuacja, w której zachodzi wysoki stopień prawdopodobieństwa nastąpienia takiego skutku.

Stanowisko zawarte w wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia  9 sierpnia 2013  r. (II Ka 365/13) wskazuje dodatkowo, że „Stwierdzenie odpowiedzialności oskarżonego na gruncie prawa karnego wymaga nie tylko wykazania niedopełnienia przez pracodawcę pokrzywdzonej zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiących naruszenie praw pracownika wynikających ze stosunku pracy, ale wykazania, iż działania oskarżonego stanowiące niedopełnienie obowiązku z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy stwarzały konkretne, realne i natychmiastowe zagrożenie dla życia i zdrowia pokrzywdzonej, czego następstwem były doznane przez nią obrażenia.