Przedawnienie roszczeń

Po co wprowadzono przedawnienie roszczeń cywilnych?

Przedawnienie roszczeń w kodeksie cywilnym ma na celu usunięcie stanu niepewności prawnej w sytuacji, gdy uprawniony przez bardzo długi czas nie wykonuje swoich praw, nie realizuje przysługujących mu roszczeń względem innej osoby – z umowy, roszczeń o naprawienie szkody i zadośćuczynienie (np. za wypadek drogowy), ale także w kwestiach dotyczących nieruchomości, jej posiadania, o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, lub z innego tytułu. Przedawnienie roszczeń ma również na celu mobilizować wierzyciela, aby wykonał swoje prawa i realizował roszczenia. Zwłaszcza w obrocie między przedsiębiorcami, gdzie przedawnienie roszczeń następuje szybciej. Krótsze terminy przedawnienia roszczeń mają wpływać na pewność stosunków gospodarczych poprzez usunięcie stanu niepewności prawnej. Stan niepewności wynikający z terminów przedawnienia roszczeń jeśli zbytnio się przedłuża powoduje również problemy dowodowe w postępowaniu sądowym. Świadkowie ze względu na upływ czasu mogą nie pamiętać okoliczności, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, lub – co bardzo często występuje w praktyce – mogą przebywać poza granicami kraju. Adwokat podkreśla, że przedawnienie roszczeń ma charakter stabilizujący stosunki prawne i gwarantujący. Dopuszczenie możliwości realizowania roszczeń bez jakiegokolwiek ograniczenia w czasie prowadziłoby do sytuacji, w której strona pozostawałaby przez dziesiątki lat w niepewności co do swej sytuacji prawnej.

Jakie są ogólne terminy przedawnienia?

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Pamiętać należy, że przepisy szczególne przewidują inne jeszcze terminy przedawnienia dla poszczególnych roszczeń.

Przykładowo:

– roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy,

– roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia,

– roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady,

– roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane,

– roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy,

– roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech,

– roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

 

 

Czy strony w umowie mogą określić inne terminy przedawnienia?

Przepisy normujące przedawnienie roszczeń cywilnych są bezwzględnie obowiązujące, a to oznacza że, strony np. umowy nie mogą wyłączyć stosowania przepisów o przedawnieniu i zastępować ich swoimi postanowieniami umownymi. Strony umowy nie mogą regulować terminów przedawnienia w odmienny sposób, niż przewidują to przepisy ustawy, w szczególności kodeksu cywilnego. Umowa stron nie może określać, kiedy przedawnienie roszczostaje przerwane czy termin przedawnienia ulega zawieszeniu. Te kwestie regulują przepisy Kodeksu Cywilnego. Wyjątkiem jest sytuacja, w której strony umowy przesunęły termin spłaty należności, nawet jeżeli pierwotny termin spełnienia świadczenia przez dłużnika już upłynął. W takim wypadku bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo – od nowej daty spełnienia świadczenia wyznaczonej przez strony. Warto o tym pamiętać zawierając aneksy do umowy lub różnego rodzaju ugody, porozumienia z wierzycielami. Bowiem każde pismo, w którym składa się wniosek o rozłożenie długu na raty bądź o jego umorzenie, może być traktowane jako tzw. uznanie długu, które powoduje przerwanie biegu przedawnienia i od tej daty bieg przedawnienia biegnie na nowo.

Co właściwie oznacza, czym skutkuje przedawnienie roszczeń?

Przedawnienie roszczeń sprowadza się do tego, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciw komu roszczenie przysługuje, może uchylić się od jego zaspokojenia. Skutkiem podniesienia w postępowaniu cywilnym zarzutu przedawnienia roszczenia, w sytuacji gdy termin przedawnienia już upłynął, jest możność odmowy spełnienia świadczenia przez dłużnika.

Czy uchylenie się od skutków prawnych roszczenia z powodu przedawnienia następuje automatycznie?

Warto również wiedzieć, że przedawnione roszczenie nie wygasa, tylko przekształca się w określane w języku prawniczym – roszczenie naturalne. A oznacza to tyle, że wierzyciel pozbawiony zostaje ochrony sądowej. Jednakże adwokat podkreśla, że skutek taki nastąpi tylko w razie podniesienia zarzutu przedawnienia, nie zaś z automatu. Jeśli my sami nie zrobimy tego przed sądem, to sąd za nas tego nie zrobi i zasądzi dochodzone roszczenie. Jednakże, gdy dłużnik skutecznie w procesie sądowym podniesie zarzut przedawnienia roszczenia to skutkiem tego będzie oddalenie przez sąd powództwa wniesionego przez wierzyciela. Jeżeli jednak dłużnik nie podniósł zarzutu przedawnienia, to pomimo upływu terminu przedawnienia sąd uwzględni roszczenie wierzyciela. Chyba, że wystąpią inne okoliczności uzasadniające oddalenie powództwa.

Powołanie się na przedawnienie przez dłużnika wywołuje skutek dopiero w momencie, gdy jego oświadczenie woli zostanie wyrażone wobec drugiej strony postępowania. Jak podkreślono, sam upływ okresu przedawnienia nie wywołuje skutku w postaci przekształcenia się długu w zobowiązanie naturalne. To oświadczenie dłużnika wywołuje skutek.

A co zrobi sąd, gdy pozwany w procesie występuje bez adwokata czy radcy prawnego, nie wie, że upłynął termin przedawnienia i jakie skutki to powoduje?

Sąd – zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego – nie poinformuje dłużnika, że ma takie uprawnienie oraz w jaki sposób z niego skorzystać. Stanowiłoby to bowiem rażące naruszenie obowiązującej w postępowaniu cywilnym zasady kontradyktoryjności i równości stron procesowych. Sąd działałby wówczas jako obrońca, a Kodeks postępowania cywilnego zabrania tego. Gdyby to nastąpiło mogłoby to być podstawą wniesienia i wygrania apelacji – oczywiście jeśli dłużnik w należytym czasie dokonałby niezbędnych do tego czynności, o których sąd również go nie pouczy. Jednocześnie jedną z pierwszych czynności jaką wykona adwokat to sprawdzenie, czy przedawnienie roszczeń nie nastąpiło. Inną dopuszczalna przez prawo możliwością zachowania się sądu w opisywanej sytuacji mogłoby być odroczenie rozprawy i pouczenie strony o celowości ustanowienia adwokata lub radcy prawnego oraz o możliwości ubiegania się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, z tej przyczyny, że pozwany z uwagi na zawiłość sprawy i nieznajomość prawa nie może samodzielnie bronić swych interesów przed sądem, w tym podnieść stosownych zarzutów. Podstawą do przyjęcia takiego stanowiska mógłby być art. 5 kodeksu postępowania cywilnego upoważniający sąd do pouczenia strony działającej bez zawodowego pełnomocnika o czynnościach procesowych i ich skutkach. W praktyce jednak nie są to również częste przypadki. Bowiem jedynie – jak stanowi przepis – w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych.

Do którego momentu może być podniesiony zarzut przedawnienia?

Warto wiedzieć, że przedawnienie roszczenia może być skutecznie podniesione tylko po upływie terminu przedawnienia. Zarzut ten nie musi być podniesiony w toku procesu, może on być podniesiony także przed wytoczeniem powództwa, gdy tylko wierzyciel zażąda od dłużnika spełnienia świadczenia.

Nadto zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zarzut przedawnienia roszczenia może być złożony przez pozwanego także w postępowaniu apelacyjnym, na etapie odwołania w sprawie cywilnej. Czyli z opisanego zarzutu skorzystać można również w postępowaniu już przed Sądem II instancji, co też potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2004 r., sygn. akt V CK 38/04: „zarzut przedawnienia roszczenia może być złożony przez pozwanego także w postępowaniu apelacyjnym”

W związku z tym, przedawnienie roszczeń i zarzut z tym związany możemy podnieść od momentu, gdy wierzyciel jeszcze przed złożeniem pozwu wystąpił do nas z wezwaniem do uregulowania np. należności, możemy ten zarzut podnieść przez cały tok postępowania sądowego, aż do czasu zakończenia postępowania apelacyjnego. Zarzut przedawnienia może zostać podniesiony także po zawarciu przez dłużnika w odpowiedzi na pozew stwierdzenia, że uznaje roszczenie za zasadne. Więc dopuszczalne jest najpierw uznanie powództwa, a następnie jednak podniesienie zarzutu przedawnienia, choć w takich sytuacjach należy być ostrożnym, gdyż orzecznictwo sądowe nie jest w takich sytuacjach jednolite. Jeżeli dłużnik podniesie uzasadniony zarzut przedawnienia dochodzonego od niego roszczenia, odsetki za opóźnienie mogą być naliczone tylko za czas do chwili przedawnienia roszczenia

Czy dłużnik może zrezygnować z przedawnienia roszczeń? Czy może zrzec się tego zarzutu w umowie?

Tak, dłużnik może zrzec się przedawnienia roszczeń. Co ważne, zrzeczenie się nie może jednak nastąpić przed upływem terminu przedawnienia. Innymi słowy można tego dokonać dopiero po upływie terminu przedawnienia. Zrzeczenie stanowi jednostronną, nieformalną, wymagającą dojścia do drugiej strony i nieodwołalną czynność prawną.

Kiedy sąd może nie uwzględnić zarzutu przedawnienia?

Warto wiedzieć, że w pewnych wyjątkowych, uzasadnionych społecznie sytuacjach sąd może nie uwzględnić zarzutu przedawnienia, gdy dojdzie do przekonania, że  w tej konkretnej sytuacji prowadziłoby to do nadużycia swoich praw przez dłużnika. W praktyce sytuacja taka występuje bardzo rzadko.

Nowo wprowadzony przepis art. 117(1) Kodeksu cywilnego pozwala w wyjątkowych przypadkach, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić sądowi upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Korzystając z tego uprawnienia, sąd powinien rozważyć w szczególności: długość terminu przedawnienia, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia, charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia. Innymi słowy przepis pozwala nie uwzględnić terminu przedawnienia, a więc pomimo ustalenia faktu upływu tego terminu pozwala sądowi zasądzić roszczenie, jeżeli taka decyzja byłaby etycznie, moralnie uzasadniona. Ale – jak stanowi przepis – tylko w wyjątkowych sytuacjach.

 

Przedawnienie zgłoszone przeciwko bankowi, cesjonariuszowi, funduszowi sekurytyzacyjnemu (Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty)

Nabywca wierzytelności niebędący bankiem nie może powoływać się na przerwę biegu przedawnienia spowodowaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Cesjonariusz nie może bowiem korzystać z przysługujących cedentowi indywidualnych, wyjątkowych przywilejów dotyczących egzekucji wierzytelności ani z ich skutków (zob. uchw. SN z 29.6.2016 r., III CZP 29/16). Podobnie wniosek o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia objętego tym tytułem wobec cesjonariusza niebędącego bankiem (zob. uchw. SN z 9.6.2017 r., III CZP 17/17, OSN 2018, Nr 3, poz. 25).

Pierwotny wierzyciel (bank) udzielił pozwanemu pożyczki w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, zastosowanie znajdzie 3-letni termin przedawnienia zgłoszonego w pozwie roszczenia. 

Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty celem dochodzenia wierzytelności jest zmuszony wytoczyć powództwo przeciwko dłużnikowi, domagając się zapłaty na jego rzecz kwoty ze scedowango, a niespłaconego bankowi kredytu.

 

Nowy obowiązek wskazania w pozwie daty wymagalności roszczenia i badanie z urzędu przez są∂, czy doszło do przedawnienia (ale tylko w sprawie przeciwko konsumentowi)

Ustawodawca wprowadził niedawno obowiązek podawania w pozwie tzw. daty wymagalności roszczenia w celu  stwierdzenia na wstępnym badaniu pozwu, czy roszczenie nie jest przedawnione. Przedmiotowa zmiana została wprowadzona w związku z równoczesnym dodaniem nowej regulacji z art. 117 § 2(1) Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym, zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi nie można się domagać po upływie terminu przedawnienia.

Podniesienie zarzutu przedawnienia przez spadkobiercę

Kwestią istotną było prawne znaczenie złożenia  wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po kredytobiorcy w kwestii jego wpływu na bieg przedawnienia roszczenia o zwrot kredytu. Powód wskazywał, że czynność ta skutecznie przerwała bieg przedawnienia i tym samym powództwo o zapłatę z tytułu zwrotu kredytu zaciągniętego przez spadkodawcę nie jest przedawnione. Pozwana z kolei stała na stanowisku, że powództwo uległo przedawnieniu. Stosownie do regulacji art. 123 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego, bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Zaś określenie czynności przedsięwziętej bezpośrednio w celu określonym w art. 123 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego jest oparte na założeniu obiektywnej skuteczności, a więc możliwości – nie konieczności – osiągnięcia zamierzonego celu za pomocą dokonywanej czynności.

W takim ujęciu czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia jest tylko taka czynność, która może doprowadzić do jednego z wymienionych celów. Po każdym przerwaniu przedawnienie biegnie na nowo.

Jak wskazano w orzecznictwie, art. 1027 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia, dotyczy tylko sytuacji, gdy spadkobierca powołuje się wobec osoby trzeciej na swe prawa spadkowe z tytułu dziedziczenia, a nie w sytuacji gdy osoba trzecia dochodzi roszczeń wobec spadkobiercy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1975r., sygn. akt III CRN 102/75, OSNC 1976/6/139). Mając na uwadze powyższe uznać należało, że wniosek o stwierdzenie nabycia spadku nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia o zwrot kredytu zaciągniętego przez spadkodawcę.

Czynność taka bezpośrednio nie prowadzi do zaspokojenia roszczenia. Ponadto nie jest niezbędna do zainicjowania powództwa o zwrot kredytu. Stanowisko takie jest wyrazem tendencji rygorystycznej ustawodawcy, jeśli chodzi o przesłanki przerwy przedawnienia, obecnej i popieranej także w orzecznictwie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1968r ., III CZP 46/68, OSNC 1969/4/62) .