Czy sąd w postępowaniu karnym jest związany ustaleniami innego sądu?
Ustalając fakty istotne dla rozstrzygnięcia w sprawie karnej, organy procesowe (sąd, prokurator) mają obowiązek opierać się na dowodach przeprowadzonych w toku postępowania.
Jednocześnie w procesie karnym przedmiotem dowodu mogą być wszelkie okoliczności mające znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że określona okoliczność objęta jest zakazem dowodzenia. Sąd Najwyższy wypowiedział się w kwestii niezwiązania sądu orzekającego w danej sprawie orzeczeniem innego sądu stwierdzając, że
„Sąd karny nie jest związany ani orzeczeniem sądu lub prokuratora, ani też ustaleniami faktycznymi lub treścią orzeczenia w sprawie jednego ze współuczestników przestępstwa rozpoznawanej odrębnie, gdy następnie rozpoznaje sprawę innego współuczestnika.
Treść prawomocnego orzeczenia oraz ustalenia faktyczne w nim zawarte mają dla rozpoznawanej sprawy innego współuczestnika wyłącznie znaczenie dowodowe i podlegają swobodnej ocenie dowodów na zasadach ogólnych. Oznacza to więc, że przedmiotem dowodu mogą być okoliczności ustalone i rozstrzygnięte w innym postępowaniu, jeżeli mają one znaczenie dla aktualnie rozpoznawanej sprawy”.
Innymi słowy sąd nie może bezpośrednio oprzeć rozstrzygnięcia na ustaleniach innego organu procesowego, a więc nie może niejako „przejmować” ustaleń tego organu, gdyż obowiązkiem sądu karnego jest poczynienie własnych ustaleń.
W związku z tym często pojawiającym się pytaniem jest, czy jeśli mój kolega był oskarżony o to samo co ja, jednak jego sprawa toczyła się odrębnie i został uniewinniony, to czy to oznacza, że i ja będę automatycznie uniewinniony w swojej sprawie?
Sąd może wydać podobne rozstrzygnięcie pod warunkiem, że zostaną w tej sprawie przeprowadzone takie same dowody i to samo będzie z nich wynikało. Innymi słowy sąd musi dokonać własnych ocen przeprowadzonych przez siebie dowodów, a ich ocena dokonana poprzednio przez inny organ nie może być dla niego wiążąca.
Konieczność dokonania własnych ustaleń wynika z zasady bezpośredniości, obligującej sąd do korzystania z dowodów pierwotnych, a stanowiącej jedną z gwarancji zasady prawdy materialnej. Sąd ma obowiązek dążyć do dokonania ustaleń zgodnych z rzeczywistością.
To właśnie nakazy posługiwania się dowodami w taki sposób, aby zetknąć się z nimi osobiście. Dlatego też istnieje zakaz korzystania z „cudzych” ustaleń, nawet jeżeli są one dokonane w tym samym postępowaniu przez sąd wyższego rzędu, np. w postępowaniu karnym odwoławczym w II instancji.
Z wypowiedzi sądów
Sądy orzekające odrębnie w sprawach oskarżonych współsprawców w ramach samodzielności jurysdykcyjnej (art. 8 § 1 k.p.k.) mogą odmiennie oceniać działania poszczególnych współuczestników tego samego przestępstwa. Sąd karny nie jest bowiem związany orzeczeniem zapadłym w innej sprawie dotyczącej współsprawców.
W szczególności nie jest związany ustaleniami faktycznymi czy treścią wyroku w sprawie jednego ze współsprawców przestępstwa rozpoznanej odrębnie, gdy następnie rozpoznaje sprawę innego współuczestnika przestępstwa.
Niemniej jednak jeżeli doszło do rzadko spotykanej w praktyce sądowej sytuacji ponownego połączenia do wspólnego rozpoznania i to na etapie postępowania apelacyjnego dwóch wcześniej równolegle toczących się spraw, to na sądzie odwoławczym spoczywa obowiązek całościowej kompleksowej oceny tych dwóch spraw i zapadłych w nich wyroków.
Z zasady jurysdykcyjnej samodzielności sądu karnego i autonomii orzekania sądu w przedmiocie procesu wynika, że Sąd rozpoznający sprawę karną nie jest więc związany rozstrzygnięciami danej kwestii przez sąd cywilny lub władzę administracyjną.
Jednakże należy w tym miejscu wskazać na wyjątki od tej zasady, że sąd karny jest związany prawomocnym rozstrzygnięciem sądu kształtującym prawo albo stosunek prawny. Do tego rodzaju rozstrzygnięć należy niewątpliwie wyrok orzekający rozwód, którego sąd karny nie może ignorować.
Zasadę jurysdykcyjnej samodzielności sądu karnego oznacza autonomię orzekania w przedmiocie procesu. Sąd rozpoznający sprawę karną nie jest związany rozstrzygnięciami danej kwestii przez sąd cywilny lub władzę administracyjną, nie musi oczekiwać na odpowiednia decyzje tych organów.
Sąd karny nie jest związany ani orzeczeniem sądu karnego zapadłym w innej sprawie, ani też ustaleniami faktycznym lub też treścią wyroku w sprawie jednego ze współsprawców przestępstwa, rozpoznawanej odrębnie, gdy następnie rozpatruje sprawę innego współuczestnika.
Odstępstwo od zasady samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego wyraża się nie tylko w konieczności respektowania konstytutywnego orzeczenia sądu cywilnego lub decyzji administracyjnej.
Jeśli konkretna sytuacja prawna może być ukształtowana wyłącznie orzeczeniem sądu lub orzeczeniem organu administracji, a orzeczenia takiego brak, to sąd karny musi brać pod uwagę przy rozpoznawaniu sprawy karnej wynikające z tego faktu konsekwencje.
Poza związaniem sądu prawomocnymi rozstrzygnięciami sądów kształtującymi prawo lub stosunek prawny, sąd karny samodzielnie rozstrzyga wszystkie zagadnienia zarówno prawne, jak i faktyczne, jakie wyłoniły się w rozpatrywanej sprawie, i nie wiążą go inne rozstrzygnięcia sądów zapadłe, tak w sprawach karnych, jak i cywilnych czy administracyjnych, powiązanych z rozpoznawaną sprawą karną. Za orzeczenie konstytutywne można więc uznać tylko takie orzeczenie, które wywołuje skutek prawotwórczy w postaci całkowitej lub częściowej zmiany dotychczasowego stanu prawnego.
Nie ma podstaw do zawieszenia postępowania z powodu oczekiwania na wydanie orzeczenia w sprawie o sprostowanie lub unieważnienie aktu stanu cywilnego, albowiem sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne, orzeka na podstawie własnych ustaleń faktycznych i nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.