Niealimentacja. Uchylanie się od alimentów

Przestępstwo z art. 209 § 1a Kodeksu karnego popełnia ten, kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego (nie płaci alimentów) określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące. Niealimentacja jest przestępstwem indywidualnym właściwym. Jego sprawcą może być jedynie osoba zobowiązana do alimentacji na rzecz innej osoby. Przestępstwo niealimentacji w typie podstawowym może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym.

Istotna zmiana w zakresie przestępstwa niepłacenia alimentów od czerwca 2017 r.

W tym miejscu należy wskazać, że w brzmieniu sprzed 31 maja 2017 roku zgodnie z art. 209 § 1 Kodeksem karnym odpowiedzialności karnej za niepłacenie alimentów podlegał ten, kto uporczywie uchylał się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to narażał ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Ustawą z 23 marca 2017 roku (Dz.U. z 2017 r. poz. 952) wprowadzono istotne zmiany w art. 209 Kodeksu karnego, które wpłynęły na zakres kryminalizacji omawianego czynu. Zgodnie z intencją ustawodawcy celem tych zmian jest wzmocnienie realizacji obowiązku opieki przez zaspokojenie potrzeb materialnych osób, które same nie są w stanie ich zaspokoić. Najważniejszą zmianą jest ograniczenie zakresu ochrony opieki materialnej przewidzianej w art. 209 k.k. wyłącznie do obowiązku alimentacyjnego, oznacza to, że zrezygnowano z ochrony innych obowiązków opieki związanych z koniecznością łożenia na utrzymanie innej osoby.

O ile prawdą jest, że znamion przestępstwa niealimentacji aktualnie nie wypełnia zachowanie polegające na uchylaniu się od obowiązku opieki innego niż obowiązek alimentacyjny w rozumieniu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, o tyle niewywiązywanie się z obowiązku opieki w postaci obowiązku alimentacyjnego wynikającego z ww. kodeksu nadal jest karalne. Różnica, w stosunku do poprzednio obowiązującego stanu prawnego polega natomiast na tym, że dla bytu przestępstwa konieczne jest uprzednie określenie wysokości owego obowiązku na mocy orzeczenia sądu, ugody czy umowy.

Inne zasadnicze zmiany dotyczą rezygnacji ze znamienia „uporczywości” uchylania się od obowiązku alimentacyjnego na rzecz wprowadzenia „sztywnego” określenia wysokości zaległości alimentacyjnych, przez wskazanie, że ich łączna wysokość ma stanowić równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.

Zrezygnowano także w typie podstawowym art. 209 § 1 k.k. z konieczności wskazania, że uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego musi prowadzić do sytuacji narażenia na niebezpieczeństwo braku zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych beneficjenta świadczenia. Okoliczność ta została zarezerwowana wyłącznie dla typu kwalifikowanego z art. 209 § 1a k.k.

Jakie zachowania nie są karane?

Na mocy ustawy z dnia 23 marca 2017 r. dekryminalizacja nastąpiła jedynie w odniesieniu do takich zachowań sprawców, będących zobowiązanymi na podstawie ustawy do łożenia na utrzymanie osoby najbliższej, wobec których obowiązek alimentacyjny nie został określony co do wysokości w orzeczeniu sądu, ugodzie zawartej przed sądem albo innym organem lub inną umową. W pozostałych przypadkach, tj. gdy sprawca uchyla się od wykonania wynikającego z ustawy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości w sposób wyżej wskazany, przestępność takich zachowań nie uległa zniesieniu. Tak więc, w odróżnieniu od poprzedniego stanu prawnego, nie każde uchylanie się od takiego ustawowego obowiązku (przy założeniu spełnienia pozostałych znamion) będzie stanowiło przestępstwo, a tylko takie, gdy nałożony przepisem ustawy obowiązek alimentacyjny został skonkretyzowany co do jego wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem lub inną umową.

Uchylenie się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej do alimentacji zachodzi wtedy, gdy zobowiązany mając obiektywną możliwość wykonania tego obowiązku nie dopełni go ze złej woli.

Czynności prawne podejmowane przez przedstawiciela małoletniego pokrzywdzonego (dziecka) w postępowaniu karnym o niealimentację przeciwko drugiemu rodzicowi dziecka są czynnościami prawnymi dotyczącymi m.in. należnych dziecku od tego rodzica środków utrzymania i wychowania. A to oznacza, że prawa małoletniego w tym postępowaniu może wykonywać drugi rodzic.

Obiektywna możliwość płacenia alimentów

Oskarżony miał obiektywną możliwość wywiązania się z realizacji obowiązku alimentacyjnego, bo w spornym okresie nie chorował, nie przebywał w szpitalu, nie odbywał kary pozbawienia wolności.

Jeżeli nadużywał alkoholu w wyniku uzależnienia i przez to uwiązany nałogiem alkoholowym nie czynił większych starań o znalezienie lepszej pracy, przede wszystkim stałej i dobrze płatnej, to okoliczności te obciążały wyłącznie jego osobę.

Nie stanowiły żadnego usprawiedliwiania dla niewywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego. Zniewolenie nałogiem alkoholowym nie stanowi okoliczności, na którą oskarżony nie miał żadnego wpływu.