Czym jest wydziedziczenie i jak powinno być dokonane, aby było ważne?

Co to jest wydziedziczenie?

Wydziedziczenie polega na pozbawieniu spadkobiercy przez spadkodawcę prawa do zachowku wskutek niegodnego zachowania. Chodzi tutaj o osoby najbliższe dla zmarłego (dziecka, wnuka, małżonka, rodziców).

Wydziedziczając skutecznie – pozbawiamy te osoby tzw. minimum, jakie by im przysługiwało, gdyby nie wydziedziczenie, tj. połowy ich udziału w spadku, jaki by im przypadł, gdyby nie zostali pominięci.

A dla trwale niezdolnych do pracy i małoletnich udział ten wynosiłby dwie trzecie. Czyli wydziedziczenie to pozbawienie zstępnego (dzieci, wnuków), małżonka lub rodziców zachowku.

Wydziedziczenie a niegodność dziedziczenia?

Od wydziedziczenia należy odróżnić niegodność dziedziczenia, którą stwierdza sąd na żądanie każdego, kto ma w tym interes prawny.

Spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia jest wyłączany od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Kto dziedziczy zamiast wydziedziczonego?

Czyli skutkiem wydziedziczenia jest pozbawienie prawa do zachowku osoby należącej do kręgu osób uprawnionych. Warto wiedzieć, że do zachowku zamiast wydziedziczonego są uprawnione jego dzieci i wnuki.

Jeśli córka zostałą wydziedziczona przez spadkodawcę to konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że udział spadkowy, który przypadałby wydziedziczonemu przez spadkodawcę dziecku przypada zstępnym wydziedziczonego, czyli dzieciom córki spadkodawcy. (SN z dn. 28 maja 1971 r., III CZP 5/71, RPEiS 1972, nr 1, s. 350).

Jakie są przyczyny wydziedziczenia?

Wydziedziczenie może być dokonane tylko w testamencie i wyłącznie z poniższych przyczyn.

Po pierwsze jeżeli uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Zachowanie to musi być długotrwałe, powtarzające się i dotyczyć nagannego trybu życia uprawnionego do zachowku, na przykład alkoholizm, narkomania, przestępczy tryb życia.

Kolejnym powodem jest dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Aby ustalić, czy w tym w konkretnym przypadku zostało popełnione wskazane w tymże przepisie przestępstwo, należy odwołać się do przepisów prawa karnego i spraw karnych.

Trzecim powodem wydziedziczenia może być uporczywe nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Na przykład niewywiązywanie się przez córkę z jej obowiązku wsparcia schorowanej, wiekowej mamy może wpłynąć na postanowienia mamy odnośnie spadkobrania po niej. Mama mogłaby właśnie pominąć córkę w testamencie, a nawet ją wydziedziczyć. Inne sytuacje tego dotyczące, a które wskazywane są w orzecznictwie sądowym to m.in. faktyczne zerwanie kontaktów rodzinnych i ustanie więzi uczuciowej normalnej w stosunkach rodzinnych. Może to być również wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami.

Jeśli chcesz dokonać wydziedziczenia w testamencie nie musisz posługiwać się wyżej wymienionymi sformułowaniami ustawowymi. Z zapisów testamentu musi jednak bardzo wyraźnie wynikać zamiar pozbawienia prawa do zachowku określonej osoby oraz co najważniejsze musi być wskazana przyczyna takiej decyzji.

Jak wypisywać przyczyny wydziedziczenia w testamencie?

Adwokat podkreśla, że przyczyna wydziedziczenia musi być prawdziwa, ponieważ będzie później badana przez sąd, jeśli osoba wydziedziczona będzie kwestionowała prawdziwość tego powodu. Osoba bezpodstawnie wydziedziczona może bowiem dochodzić zachowku udowadniając brak podstawy do wydziedziczenia, czyli wskazując, że powody i okoliczności zapisane w testamencie jako uzasadniające wydziedziczenie w rzeczywistości nie miały miejsca.

Adwokat podkreśla, że spadkodawca powinien opisać w testamencie przykłady konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki do wydziedziczenia, nie jest zaś wystarczające posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, bez wskazania konkretnych zachowań lub rodzaju obowiązków. Wskazanie konkretnych przykładów z życia ułatwia skuteczne utrzymanie w sądzie zapisu o wydziedziczeniu, a powodowi dochodzącemu zachowku trudniej taki testament podważyć. I odwrotnie: posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, czy wręcz przepisanie ich z ustawy do testamentu, ułatwia spadkobiercy, który został wydziedziczony, podważyć zapis testamentu w zakresie właśnie wydziedziczenia. Sporządzając zapis o wydziedziczeniu w testamencie należy patrzeć przez pryzmat późniejszego postępowania dowodowego, które może zostać uruchomione przed sądem, jeśli wydziedziczony będzie podważał skuteczność wydziedziczenia.

Jeśli chcesz mieć pewność, jak w Twoim konkretnym przypadku prawidłowo sformułować postanowienie o wydziedziczeniu w testamencie i na ile ma ono szanse obrony w sądzie konieczne jest skonsultowanie tego z prawnikiem. Adwokat podpowie, wskaże na co zwrócić uwagę i co w przyszłości może z danych sformułowań wyniknąć. Spisanie konkretnych przykładów z życia spadkodawcy. Czy przyniosą zamierzony efekt? Takie odpowiedzialne i szerokie spojrzenie na to zagadnienie pozwoli uniknąć rozczarowań w przyszłości i umożliwi skuteczniejsze świadome rozporządzenie swoim majątkiem na wypadek śmierci.

Wydziedziczenie a pominięcie spadkobiercy w testamencie?

Adwokaci podkreślają również, że pominięcie jakiejś osoby w testamencie jest tak zwanym testamentem negatywnym i nie jest tym samym co wydziedziczenie. Nawet jak osoba najbliższa zostanie pominięta w testamencie, a nie wydziedziczona, to jeśli należy do kręgu uprawnionych do zachowku może żądać zachowku. Jednak warto wiedzieć, że zachowek jest zawsze określany w pieniądzu. Choć nic nie stoi na przeszkodzie, aby zamiast zachowku w pieniądzu przekazać uprawnionemu jakiś składnik majątku spadkodawcy.

Wydziedziczenie a odrzucenie spadku, zrzeczenie się dziedziczenia

Warto również wiedzieć, że czym innym niż wydziedziczenie jest wspomniana wyżej niegodność dziedziczenia, ale również wyłączenie małżonka spadkodawcy od dziedziczenia, odrzucenia spadku, czy też zrzeczenie się dziedziczenia.

Jak podważać wydziedziczenie? W jakim postępowaniu bada się czy podana przyczyna wydziedziczenia jest prawdziwa?

Adwokaci podkreślają jeszcze raz, że spadkobierca wydziedziczony w testamencie, któremu już z innych przyczyn nie służy roszczenie o zachowek, może w celu ochrony swojego interesu prawnego żądać ustalenia, że wydziedziczenie jest bezpodstawne, dlatego tak ważne jest wskazanie właściwych przyczyn uzasadniających wydziedziczenie.

Podważanie wydziedziczenia odbywa się w sprawie o zachowek.

Spadkobierca pozwany w sprawie o zachowek ma obowiązek udowodnienia, że rzeczywiście zaistniały okoliczności wskazane przez spadkodawcę w testamencie. Powód dochodzący zachowku będzie natomiast przedstawiał dowody wskazujące, że przyczyna podana w testamencie jest nieprawdziwa, i że wskazane w wydziedziczeniu okoliczności nie miały miejsca lub, że są niewystarczające. Rolą sądu jest także ocena, czy okoliczności te należą do jednej z przesłanek wskazanych w art. 1008 Kodeksu cywilnego. Nawet bowiem, gdyby w rzeczywistości istniała przyczyna uzasadniająca wydziedziczenie, ale spadkodawca tej przyczyny nie wskazał w testamencie jako podstawy wydziedziczenia, rozrządzenie spadkodawcy w tym zakresie nie byłoby skuteczne. Wydziedziczenie byłoby bezskuteczne.

Wydziedziczenie a wybaczenie

Przepisy wskazują również, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

Jeśli uprawniony do zachowku dopuścił się opisanych wcześniej zachowań, spadkodawca nie może go wydziedziczyć, jeśli mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

W jakiej formie może nastąpić wydziedziczenie?

Wiedz również, że wydziedziczenie może nastąpić tylko w ważnie sporządzonym testamencie. Nieważność testamentu w całości zawsze powoduje nieważność wydziedziczenia.

Wydziedziczenie dokonane w inny sposób niż w testamencie jest nieważne. Treść testamentu może zostać ograniczona do wydziedziczenia.

Pamiętaj, że dla zasadności wydziedziczenia nie ma decydującego znaczenia wola spadkodawcy, lecz obiektywne istnienie ściśle przewidzianych przez prawo art. 1008 Kodeksu cywilnego. podstaw wydziedziczenia.

Czy wydziedziczenie jest skuteczne, jeśli w testamencie nie podano przyczyny wydziedziczenia?

Jeżeli w testamencie nie podano przyczyny wydziedziczenia, wydziedziczenie jest nieważne (nie wywołuje skutków prawnych związanych z tym postanowieniem w testamencie). Wydziedziczenie nie wywołuje skutków także wtedy, gdy podana w testamencie przyczyny wydziedziczenia jest nieprawdziwa.