Kiedy można zastosować środek zapobiegawczy np. tymczasowe aresztowanie, dozór policji?

Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Środek zapobiegawczy można stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.

Brak spełnienia wyżej wskazanych warunków musi pociągać za sobą nie tylko brak możliwości zastosowania tymczasowego aresztowania, ale również jakiegokolwiek innego środka zapobiegawczego (dozoru policji, poręczenia majątkowego).

Co to znaczy „zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania”?

Zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania oznacza stworzenie przez organ je prowadzący (prokuraturę, sąd) takich warunków, że postępowanie to przebiega w sposób określony przez ustawę procesową, zmierzając ku osiągnięciu celów postępowania karnego w postaci:

• wykrycia sprawcy przestępstwa i pociągnięcia do odpowiedzialności karnej, a żeby osoba, której nie udowodniono winy, nie poniosła tej odpowiedzialności,
• uwzględnienia prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności,
• rozstrzygnięcia sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

Zabezpieczenie postępowania karnego, o którym tu mowa, odnosi się do zachowania oskarżonego (podejrzanego), polegającego zarówno na działaniu, jak i zaniechaniu – w okresie od wszczęcia postępowania do jego prawomocnego zakończenia i rozpoczęcia wykonania kary.

W jaki sposób mógłby być zakłócany przebieg postępowania?

Prawidłowy tok postępowania może zostać zakłócony przez oskarżonego, przede wszystkim przez uchylanie się od wymiaru sprawiedliwości (odmowa uczestniczenia w czynnościach procesowych, w których jego udział jest obowiązkowy, np. w rozprawie) lub inne bezprawne utrudnianie jego przebiegu, np. oddziaływanie na świadków lub biegłych.

Utrudnianie prawidłowego toku postępowania może polegać także na odmowie lub uniemożliwieniu poddania się czynnościom, do przeprowadzenia których organ procesowy jest uprawniony, np. przeprowadzeniu oględzin zewnętrznych ciała oskarżonego czy innym badaniom.

Co w sytuacji braku braku dostatecznych dowodów?

Brak dostatecznych dowodów popełnienia zarzuconego przestępstwa nie pozwala na stosowanie również nieizolacyjnych środków zapobiegawczych, w tym dozoru policji. Jeśli zatem nie występuje tzw. duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa nie może być stosowany żaden ze środków zapobiegawczych, ani poręczenie majątkowe, ani dozór policji.

Przy ustaleniu „dużego prawdopodobieństwa” popełnienia przestępstwa, kóre warunkuje stosowanie środków zapobiegawczych, prowadzący postępowanie (prokurator, sąd) musi dysponować takimi dowodami, które stwarzają stan uprawdopodobnienia zbliżony do pewności.

Czy w postanowieniu o zastosowaniu środka zapobiegawczego np. tymczasowego aresztowania, poręczenia majątkowego powinny być szczegółowo wymienione dowody?

Analiza dowodów w aspekcie zasadności i konieczności stosowania środków zapobiegawczych ma szczególną postać i nie wymaga przedstawienia drobiazgowej oceny poszczególnych dowodów, tak jak czynione jest to w fazie wyrokowania.

Co jeśli przed zastosowaniem środka zapobiegawczego nie przesłuchano podejrzanego?

Niedopełnienie powinności przesłuchania oskarżonego w przedmiocie stosowania środka zapobiegawczego, powoduje, iż prawo do obrony zostaje naruszone. Sam fakt obecności obrońcy na posiedzeniu i zajęcie przez niego stanowiska w przedmiocie środka zapobiegawczego nie może zastąpić przesłuchania oskarżonego.

Czy podejrzany, oskarżony ma prawo zmienić wyjaśnienia i czy może to negatywnie wpływać na środkek zapobiegawczy?

Podejrzany lub oskarżony ma prawo w miarę zapoznawania się z poszczególnymi ustaleniami śledztwa lub postępowania sądowego dopasowywać przyjętą przez siebie linię obrony do tychże ustaleń, modyfikując podawane wersje przebiegu zdarzeń. A skoro, tak to nie może to być oceniane  jako utrudnianie w bezprawny sposób postępowania karnego i nie może uzasadniać stosowania najsurowszego ze środków.

Czy jeśli zostałem uniewinniony, ale wyrok jeszcze sie nie uprawomocnił to czy sąd może stosować poręczenie majątkowe?

Nieprawomocne uniewinnienie powoduje niemożność stosowania zarówno środków zapobiegawczych jak i zabezpieczenia majątkowego.

Przykład wypowiedzi sądu w tym zakresie: Skoro wobec oskarżonego wydano nieprawomocny wyrok w znacznej części uniewinniający go z oskarżenia, nie istnieje obawa, że mógłby on dążyć do ukrycia swego mienia.

Nie ma bowiem obecnie żadnego powodu, dla którego oskarżony miałby ukrywać swój majątek. Jeśli nawet, jak twierdzi prokurator, może dojść do uchylenia przedmiotowego wyroku, więc i powstać potrzeba ponownego zastosowania zabezpieczenia majątkowego, to obecnie ten środek zapobiegawczy jest zbędny, bo niczego nie zabezpiecza, a stanowi tylko nieuzasadnioną dolegliwość.

Zabezpieczenie majątkowe nie jest środkiem zapobiegawczym, ale jego charakter jest do takowego bardzo zbliżony. Można przyjąć, że przez analogię stosuje się tu art. 249 § 1 Kodeksu postępowania karnego mówiący, że środki te można stosować tylko wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.

Nie da się uzasadnić stosowania tak dotkliwego środka jak zabezpieczenie majątkowe bez posiadania dostatecznych dowodów pozwalających przypisać oskarżonemu popełnienie przestępstwa.

Zasada domniemania niewinności a stosowanie środków zapobiegawczych – areszt, dozór, poręczenie?

Jak wielokrotnie podkreślał to Sąd Najwyższy, zasada domniemania niewinności nie sprzeciwia się stosowaniu wobec oskarżonego środków zapobiegawczych w sprawie, skoro jej konstytucyjny sens uznawania każdego za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu, wyraża się w istocie w przerzuceniu jej udowodnienia na oskarżyciela w toku toczącego się postępowania, co nie jest tożsame z pojęciem wykazania jedynie dużego prawdopodobieństwa popełnienia przestępstwa warunkującego stosowanie określonego środka zapobiegawczego.