Apelacja karna – czym są bezwzględne przyczyny odwoławcze?

Bezwzględne przyczyny odwoławcze – czyli takie uchybienia, które sąd odwoławczy powinien uwzględnić z urzędu niezależnie od granic środka zaskarżenia, podniesionych zarzutów i wpływu tych uchybień na treść orzeczenia.

Innymi słowy, organ odwoławczy ma obowiązek badać czy nie wystąpiły poniższe uchybienia, bez względu na to, czy zostały podniesione przez odwołującego się – w apelacji czy w zażaleniu, czy też nie. Gdy sąd stwierdzi któreś z tych uchybień, powinien uchylić orzeczenie.

Do eń wyroku o charakterze bezwzględnym zalicza się następujące okoliczności:

1) W wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu. Osoba niezdolna do orzekania do osoba nie mająca do tego uprawnień – czyli brak aktu powołania na stanowisko sędziego lub ławnika.

2) Sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie, jednak jeżeli część rozprawy przeprowadzonej pod nieobecność członka składu orzekającego została powtórzona, to brak podstaw do uznania, że nie był on obecny na całej rozprawie.

W przypadku, gdy w następstwie wadliwej delegacji, w składzie orzekającym brał udział sędzia sądu rejonowego niemający przez ten wadliwy akt uprawnień do orzekania w sądzie okręgowym, to w takim przypadku mamy do czynienia z uchybieniem o bezwzględnym charakterze.

Uchybienie takie powstaje wtedy, gdy sędzia nie ma w ogóle delegacji do orzekania w danym sądzie, jak i wtedy, gdy jego delegacja nie spełnia ustawowych wymogów warunkujących ważność i skuteczność aktu delegowania.

Bezwzględna przyczyna odwoławcza zachodzi również wtedy, gdy w wydaniu orzeczenia uczestniczyła osoba podlegająca wyłączeniu.

Nienależytą obsadą sądu będzie również obsada sądu nieprzewidziana w ogóle dla danej kategorii spraw, np. skład trzech sędziów zawodowych w trybie uproszczonym.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, jeżeli w toku postępowania przed sądem dojdzie do zmiany kwalifikacji prawnej czynu z takiej, która uzasadnia skład dwóch sędziów i trzech ławników, na taką, która uzasadnia skład podstawowy jednego sędziego i dwóch ławników to rozpoznanie sprawy do końca w składzie powiększonym nie stanowi uchybienia

3) Sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego. Kodeks postępowania karnego rozgranicza kompetencje między sądami powszechnymi a sądami szczególnymi, jakimi są sądy wojskowe.

4) Sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu. Hierarchię sądów określają przepisy o ustroju sądów powszechnych i wojskowych. W obszarze sądownictwa powszechnego sądem niższego rzędu w stosunku do sądu okręgowego jest sąd rejonowy, a w obszarze sądownictwa wojskowego – wojskowy sąd garnizonowy w stosunku do wojskowego sądu okręgowego.

5) Orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie, a kara nieznana ustawie oznacza karę w ogóle nieznaną systemowi prawa polskiego nie zaś karę funkcjonującą w systemie prawa polskiego, lecz nieprzewidzianą w przepisie stanowiącym podstawę skazania. Orzekane przez sąd kary, środki karne lub środki zabezpieczające muszą się mieścić w katalogach określonych w rozdziale IV, V i X kodeksu karnego.

6) Zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu. Naruszenie zasady większości głosów przy orzekaniu może dotyczyć sytuacji, gdy sąd orzeka kolegialnie, a orzeczenie zapada wbrew woli większości składu orzekającego.

7) Zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie. Sprzeczność w treści orzeczenia musi mieć charakter uniemożliwiający jego wykonanie.

Taka sytuacja zachodzi wówczas, gdy usunięcie sprzeczności nie jest możliwe nawet po wykorzystaniu trybu, zgodnie z którym każdy, kogo orzeczenie bezpośrednio dotyczy, może się zwrócić do sądu, który je wydał, o rozstrzygnięcie wątpliwości co do wykonania orzeczenia lub zarzutów co do obliczenia kary.

Sprzeczność pomiędzy częścią dyspozycyjną orzeczenia a jego uzasadnieniem nie ma charakteru bezwzględnej przyczyny odwoławczej z omawianego przepisu, podobnie jak sprzeczność pomiędzy orzeczeniem sporządzonym na piśmie a ogłoszonym na rozprawie. Tego rodzaju sytuacje mogą być rozpatrywane w kategoriach względnej przyczyny odwoławczej w apelacji.

8) Zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone. Prawnik informuje, że wydanie orzeczenia, pomimo że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone, stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia tego orzeczenia.

Przesłanka ta zachodzi w przypadku wydania orzeczenia, pomimo prawomocnego zakończenia postępowania karnego wobec tej samej osoby co do tego samego czynu, nie zaś takiego samego. Wszczęciu i kontynuowaniu postępowania stoi na przeszkodzie prawomocne zakończenie postępowania co do tego samego czynu tej samej osoby.

Nie ulega wątpliwości, że problem rzeczy osądzonej może wystąpić w procesie karnym nie tylko przy orzekaniu w przedmiocie odpowiedzialności za popełniony czyn, ale także w odniesieniu m.in. do wydania wyroku łącznego.

9) Zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie. Są to następujące okoliczności, których pominięcie w sprawie prowadzi do uchylenia zaskarżonego orzeczenia: śmierć oskarżonego, przedawnienie karalności, niepodleganie orzecznictwu polskich sądów karnych, brak skargi uprawnionego oskarżyciela, brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej.

10) Oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach, kiedy udział obrońcy był obowiązkowy lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy.

Na skutek jednej z ostatnich zmian kodeksu sytuacje takie nie są bezwzględnymi przyczynami odwoławczymi, jeżeli miały miejsce w postępowaniu przygotowawczym – przed prokuratorem lub policją.

11) Sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

Adwokat wskazuje, że orzekanie przez sąd odwoławczy w zakresie powyższych uchybień dotyczy tylko tych oskarżonych, wobec których został wniesiony środek odwoławczy. Wobec pozostałych – którzy nie składali odwołania – orzeczenie już się bowiem uprawomocniło.