Wyłączenie sędziego w sprawie cywilnej – kiedy i jak następuje, a kiedy będzie odmowa wyłączenia?

Przepisy o wyłączeniu sędziego regulują sytuacje, gdy ze względu na związek z przedmiotem bądź podmiotamipostępowania nie powinien on brać udziału w sprawie. Artykuł 48 kpc określa enumeratywnie przesłanki wyłączenia sędziego z mocy ustawy.

Kiedy sędzia jest wyłączony od rozpoznania sprawy cywilnej z mocy samej ustawy?

Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:

1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;

2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

4) w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;

5) w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator;

6) w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu tego orzeczenia.

Natomiast art. 49 kpc reguluje wyłączenie sędziego z mocy orzeczenia sądu, na wniosek strony lub na żądanie samego sędziego.

Kiedy sędzia jest wyłączony od rozpoznania sprawy cywilnej z mocy orzeczenia sądu, na wniosek strony lub na żądanie samego sędziego?

Sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie.

W konsekwencji wydania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 2008 r. od dnia 7 lipca 2008 r. zmieniono treść art.49 kpc rozszerzając katalog przesłanek uzasadniających wyłączenie sędziego do wszystkich możliwych okoliczności wywołujących wątpliwość co do jego bezstronności. Hipotezie jednak tego przepisu odpowiada jedynie taka sytuacja, w której strona wykaże istnienie (nie tylko w postaci ogólnikowych sformułowań) między uczestnikami postępowania a wskazanym sędzią określonego stosunku emocjonalnego, który jednak co Istotne dla każdego obiektywnego obserwatora (a nie jedynie w subiektywnym odczuciu strony) na podstawie doświadczenia życiowego, mógłby wywołać wątpliwość co do bezstronności sędziego.

Gdy do sądu wpłynie wniosek o wyłączenie sędziego, sędzia, której wniosek dotyczy składa oświadczenie, w którym wskazuje, czy z którąkolwiek ze stron postępowania łączą sędziego jakiekolwiek stosunki osobiste i czy miała ze stronami postępowania inne kontakty niż służbowe.

Czy wadliwe prowadzenie postępowania dowodowego uzasadnia wyłączenie sędziego?

Adwokat zwraca uwagę, że samo przeświadczenie strony postępowania co do tego, że Sędzia prowadzi wadliwe postępowanie dowodowe, nie może stanowić podstawy wniosku o wyłączne sędziego. Strona postępowania cywilnego może zwalczać wadliwe orzeczenia w danej sprawie przy pomocy środków odwoławczych – apelacja, zażalenie. Nawet wadliwość o charakterze proceduralno-porządkowym nie stanowi podstawy wyłączenia, jeżeli nie jest wyrazem stronniczości ze strony sędziego.

Czy subiektywne poczucie krzywdy, że sprawa idzie w złym kierunku uzasadnia wyłączenie sędziego?

Strona postępowania zazwyczaj jest zaangażowana emocjonalnie w sprawę co bardzo często powoduje, że postrzega w sposób wyolbrzymiony niektóre fakty i zdarzenia mające miejsce na sali sądowej. Zrozumiałe jest przy tym, że strona postępowania cywilnego może czuć się pokrzywdzona, kiedy postępowanie nie idzie po jej myśli i w sposób subiektywny postrzegać zachowanie Sędziego. Nie jest to jednak powód sam w sobie do żądania wyłączenia Sędziego od prowadzenia sprawy. Choć podstawą wyłączenia sędziego na podstawie art. 49 kpc mogą być stosunki o charakterze emocjonalnym(przyjaźń, sympatia, niechęć, nienawiść), ujawniające się w trakcie postępowania poprzez przychylne odnoszenie się do jednej ze stron i nieprzychylność wobec drugiej strony, to dla oceny tej kwestii nie jest istotne, jak strona subiektywnie odbiera nastawienie sędziego.

Decydować muszą fakty, a więc wszelkie okoliczności obiektywne, które mogłyby świadczyć o zróżnicowanym traktowaniu uczestników postępowania przez sędziego i wywoływać zarówno u strony, jak i u postronnego obserwatora wątpliwości co do obiektywizmu sędziowskiego. Wówczas dopiero można mówić, że Sędzia faworyzuje stronę postępowania lub ma negatywne nastawienie do drugiej strony postępowania sądowego.

Czy dołączenie do akt sprawy pisma w czasie, gdy został złożony wniosek o wyłączenie ma wpływ na stronniczość sędziego?

W takiej sytuacji sądy przyjmują, że Sędzia nie przekracza swoich uprawnień dołączając do akt sprawy pismo strony postępowania, kiedy został już złożony wniosek o wyłączenie danego sędziego. Zauważyć należy, że Sędzia dokonuje wówczas jedynie czynności techniczno-biurowej, nie zaś rozpoznawczej.

Jaka jest różnica, gdy z wnioskiem o wyłączenie sędziego występuje strona, a gdy z wnioskiem występuje sam sędzia?

Wyłączenie sędziego poddane jest innym rygorom, gdy z żądaniem wyłączenia występuje sędzia i innym, gdy z wnioskiem występuje strona. Różnicę tę sygnalizuje przede wszystkim sama redakcja powołanego przepisu, który przewiduje dwie formy dla wyrażenia woli przez sędziego i przez stronę.

O ile bowiem strona zgłasza wniosek, o tyle sędzia zgłasza żądanie jego wyłączenia. Wniosek o wyłączenie sędziego zgłoszony przez stronę powinien zawierać przyczyny go uprawdopodobniające, natomiast po stronie sędziego istnieje jedynie obowiązek zawiadomienia o zachodzącej podstawie wyłączenia.

Te różnice terminologiczne pozwalają zatem na sformułowanie ogólnej tezy, że z woli ustawodawcy wniosek strony poddany zostaje surowszym wymaganiom niż wniosek (żądanie) samego sędziego.

Jak powinien być wskazany sędzia, którego dotyczy wniosek o wyłączenie i przyczyny jego wyłączenia?

Wniosek o wyłączenie sędziego musi określać osobę (tożsamość) sędziego, którego dotyczy, oraz wskazywać zindywidualizowane przyczyny wyłączenia. Jeżeli wniosek dotyczy większej liczby sędziów, wszyscy oni muszą być oznaczeni przez wskazanie imion i nazwisk, a przyczyny wyłączenia powinny być odniesione do każdego z nich.

Czy istnieje możliwość wyłączenia sądu?

Wniosek o wyłączenie sądu jako nieprzewidziany w przepisach kodeksu postępowania cywilnego jest niedopuszczalny, a przez to, jest on oczywiście bezzasadny, i dlatego – w przypadku jego złożenia – podlegałby odrzuceniu.