Ubezwłasnowolnienie całkowite – Kiedy możliwe, jak wygląda procedura, skutki?

Kiedy jest możliwe ubezwłasnowolnienie całkowite przez sąd?

Ubezwłasnowolnić całkowicie można tylko osobę, która ukończyła 13 lat, a wynika to z faktu, że ubezwłasnowolnienie całkowite w skutkach jest równoznaczne z pozbawieniem zdolności do czynności prawnych, dlatego ubezwłasnowolnienie osoby, która nie ukończyła 13 lat, jest bezprzedmiotowe, bo ona ze względu na swój wiek nie ma i tak jeszcze zdolności do czynności prawnych.

Ubezwłasnowolnić całkowicie można tylko osobę chorą psychicznie, z niedorozwojem umysłowym albo z innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi, w szczególności pijaństwem lub narkomanią, nadużywaniem leków; decydujący jest stan istniejący w momencie podejmowania orzeczenia, choć krótkotrwała tylko poprawa zdrowia nie musi wykluczać potrzeby ubezwłasnowolnienia całkowitego; nie mogą jednak uzasadniać ubezwłasnowolnienia całkowitego krótkotrwałe tylko okresy zaburzeń psychicznych

Ubezwłasnowolnienie całkowite jest możliwe, tylko jeśli któreś z powyższych zaburzeń powoduje brak możliwości kierowania swoim postępowaniem przez daną osobę.

Dlatego – podkreślić powinien adwokat – że to nie sama choroba decyduje o tym, czy ubezwłasnowolnienie w danej sprawie będzie orzeczone, ale dodatkowo badane będą przed sądem konsekwencje tej choroby, czy osoba taka może kierować swoim postępowaniem w jakimś zakresie, czy też nie może kierować swoim postępowaniem w ogóle.

Jeśli osoba, wobec której składany jest wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite (wzór wniosku o ubezwłasnowolnienie całkowite pobierzesz poniżej), w jakimkolwiek stopniu kieruje świadomie swoim postępowaniem, to ubezwłasnowolnienie całkowite nie powinno być orzeczone. Jest to środek tak daleko idący, że nie powinien być nadużywany, innym łagodniejszym stanom służy bowiem ubezwłasnowolnienie częściowe.

Dlatego w takiej sprawie zazwyczaj występuje konieczność przesłuchania szeregu świadków na okoliczności podejmowania przez taką osobę działań sprzecznych z prawidłowym zarządem swoim majątkiem, zachowania się uczestnika w okresie nawrotu choroby, czy też samowolnego przerywania przez niego leczenia, odmowy kontynuowania leczenia, innymi słowy na okoliczność konsekwencji choroby, zaburzeń.

A osoba, której wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy, zazwyczaj przez swojego adwokata, powinna powołać świadków, którzy maja wiedzę, że stwierdzona choroba czy zaburzenie, nadużywanie narkotyków nie wpływa negatywnie na sfery życia osobistego, zawodowego.

Przykład sytuacji, która uzasadnia wystąpienie z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie całkowite

Od 2002 r. osoba X zaczęła okazywać objawy ostrej choroby psychicznej. Na polecenie lekarza psychiatry została ona umieszczona w Szpitalu Neuropsychiatrycznym w Lublinie, gdzie przebywała przez 8 miesięcy.

Obecnie stan jej zdrowia uległ ponownie pogorszeniu. Nie jest ona w stanie kierować swoim postępowaniem, nawet trudno się z nią porozumieć. Dowodem dołączonym do wniosku o ubezwłasnowolnienie była karta informacyjna wyżej wymienionego Szpitala oraz zaświadczenie lekarza psychiatry Przychodni, pod której stałą opieką była osoba.

Badanie biegłego psychiatry w sprawie o ubezwłasnowolnienie

Przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego psychiatry jest obligatoryjne jedynie w sprawach o orzeczenie ubezwłasnowolnienia; w takich sprawach osoba, która ma być ubezwłasnowolniona, musi być zbadana przez jednego lub więcej biegłych lekarzy psychiatrów (art. 553 Kodeksu postępowania cywilnego).

W pozostałych sprawach cywilnych czy rodzinnych dowód z opinii biegłego przeprowadza sąd w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

Przykłady wypowiedzi sądów w sprawach o ubezwłasnowolnienie całkowite:

Okoliczność, że uczestnik jest osobą ubogą, niewykształconą, niepracującą, spożywającą alkohol i zaniedbaną higienicznie i środowiskowo, wskazuje na to, że wymaga on ewentualnie pomocy w prowadzeniu własnych spraw życiowych. Nie są to natomiast okoliczności uzasadniające najbardziej drastyczną formę ingerencji w sferę dóbr osobistych człowieka i jego praw, jakim jest orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego, które może nastąpić wyłącznie w interesie osoby, której wniosek dotyczy.

Sam fakt leczenia się osoby w poradni zdrowia psychicznego nie daje sam przez się podstawy do ubezwłasnowolnienia całkowitego, chociażby osoba ta cierpiała na zespół depresyjny. Rzecz w tym, że konieczną przesłanką do orzeczenia ubezwłasnowolnienia jest, aby dana osoba na skutek tej choroby nie była w stanie pokierować swym postępowaniem.

Formy zachowań nieodpowiadające przyjętym w społeczeństwie kanonom obyczajowym i moralnym, jeśli nie wiążą się z przyczyną w postaci niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej bądź zaburzeń psychicznych, nie uzasadniają ubezwłasnowolnienia osoby, która takie zachowanie prezentuje.

Instytucja ubezwłasnowolnienia ma na celu interes osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a nie interes innych osób, czy urzędów, jak np. zapobieganie tą drogą zabieraniu czasu pieniactwem danej osoby czy też uprzykrzaniu się osobom trzecim itp. Instytucja ubezwłasnowolnienia nie ma na celu ochrony osoby, której dobra są zagrożone ze strony osoby chorej. Sąd Najwyższy w postanowieniu sprawie z dnia 1969.11.20 o sygn. I CR 374/69

Nawet jeśli instytucja ubezwłasnowolnienia jest tak postrzegana przez część społeczeństwa, to jej istota nie polega na wykluczeniu ze społeczeństwa, ale na pomocy udzielanej osobie chorej przez to społeczeństwo.

Uwzględnienie takiego zarzutu uczestniczki oznaczałoby, że sądy w ogóle nie powinny orzekać ubezwłasnowolnienia. Uczestniczka nie ma świadomości choroby i odmawia leczenia. W tym stanie zdrowia nie może podejmować żadnych istotnych decyzji.

Nie ma znaczenia, czy w chwili obecnej przed uczestniczką stoi konieczność podejmowania takich decyzji. Przyszłość ze swej strony jest nieprzewidywalna. Natomiast przed organami Państwa stoi obowiązek ukształtowania sytuacji prawnej uczestniczki na przyszłość w taki sposób, aby uchronić te jej interesy, których sama zabezpieczyć w sposób świadomy nie jest w stanie.

Pomoc w prowadzeniu spraw jest konieczna zarówno w sprawach majątkowych jak i niemajątkowych jak np. ochrona zdrowia psychicznego. Uregulowania ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego są niewystarczające do udzielenia osobie z zaburzeniami psychicznymi trwałej pomocy w leczeniu.

Ustawa ta w pełni może spełnić swoją rolę dopiero w powiązaniu z instrumentami zawartymi w Kodeksie Cywilnym. Złożenie oświadczenia woli o poddaniu się leczeniu w szpitalu psychiatrycznym ma swoje skutki cywilnoprawne.

Dlatego też, jeśli osoba chora nie jest w stanie samodzielnie podjąć takiej decyzji w sposób przemyślany i zgodny z jej dobrem, to stała pomoc kuratora wydaje się w takim wypadku niezbędna. Prawidłowe wywiązywanie się przez uczestniczkę z prowadzenia gospodarstwa domowego nie oznacza, że nie jest jej potrzebna pomoc w prowadzeniu jej spraw.

Czynności takie są proste i powtarzalne, cechują się pewnym automatyzmem. Nie wymagają przeprowadzenia trudniejszej analizy, takiej jak przed podjęciem decyzji w sprawie nowej o poważniejszych konsekwencjach.

Jaki sąd?

Sprawa o ubezwłasnowolnienie rozpoznawana jest przez Sąd Okręgowy.

Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego

Sąd, który orzekł ubezwłasnowolnienie całkowite, zarządza z urzędu przesłanie sądowi opiekuńczemu odpisu prawomocnego postanowienia, aby ten dokonał ustanowienia opiekuna. Ubezwłasnowolnieni całkowicie małoletni, czyli w okresie lat od 13 do 18 podlegają na ogół nadal władzy rodzicielskiej w pewnymi ograniczeniami.

Ubezwłasnowolnienie – samo z siebie – nie niweczy skutków udzielonego pełnomocnictwa, z tym że osoba ubezwłasnowolniona całkowicie i pozbawiona w ten sposób możliwości dokonywania wszystkich niemal czynności prawnych, nie może występować w charakterze pełnomocnika.

Problem ten nie występuje w przypadku osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, skoro – po myśli art. 100 KC – możliwość działania w cudzym imieniu posiada także osoba wyposażona w ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Zmiana orzeczenia w sprawie o ubezwłasnowolnienie

Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu całkowitym może być w przyszłości uchylone, także z urzędu, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono np. w razie poprawy stanu zdrowia na tyle, że osoba jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Wniosek taki może złożyć nawet sam ubezwłasnowolniony.

Udział prokuratora w toczącym się postępowaniu cywilnym jest obligatoryjny w sprawach o ubezwłasnowolnienie.

Koszty ubezwłasnowolnienia

Koszt opłaty sądowej od wniosku o ubezwłasnowolnienie wynosi 100 zł. Natomiast osoba ubezwłasnowolniona, która wnosi sprawę o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia na ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych.

Podsumowując

Zasadniczy skutek ubezwłasnowolnienia całkowitego polega na tym, że ubezwłasnowolniony traci zdolność do czynności prawnych (art. 12 Kodeksu cywilnego). Konsekwencją tego jest kolejny skutek polegający na tym, że ustanowienia się dla ubezwłasnowolnionego całkowicie opiekuna (art. 13 par. 2 Kodeksu cywilnego), który będzie działała za ubezwłasnowolnionego.

Kolejnym, występującym w innej sferze, skutkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest zakaz zawarcia małżeństwa (art. 11 par. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Ubezwłasnowolnienie jest tak poważną ingerencją w prawa podmiotowe jednostki, że przepisy określają szczególne gwarancje ochrony osoby przed nieuzasadnionym wszczęciem postępowania o ubezwłasnowolnienie.

Adwokat podkreśla, że w żadnym wypadku nie może uzasadniać ubezwłasnowolnienia wygoda urzędników, zobowiązanych do organizowania i dystrybuowania różnych form pomocy, w tym świadczeń pieniężnych. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 listopada 2007 r. (U 8/05).