Ubezwłasnowolnienie częściowe

Powody do ubezwłasnowolnienia częściowego

Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Ubezwłasnowolnienie częściowe ma charakter fakultatywny, tzn, że może orzec ubezwłasnowolnienie, a nie że musi, mimo spełnienia przesłanek. Sąd, uwzględniając całokształt sytuacji życiowej i rodzinnej osoby mającej ograniczoną zdolność do prowadzenia swoich zwykłych spraw, ocenia, czy ubezwłasnowolnienie częściowe jest celowe.

Pomimo zaistnienia przesłanek takiego ubezwłasnowolnienia sąd może nie ubezwłasnowolnić osoby chorej, jeżeli ubezwłasnowolnienie w większym stopniu osłabiłoby pozycję tej osoby, niż przyniosło jej pomoc. Niekiedy pozostawienie osobie chorej możności samodzielnego prowadzenia swoich spraw może być korzystniejsze od pomocy kuratora.

Ubezwłasnowolnienie częściowe ma na celu ochronę interesu osobistego lub majątkowego osoby fizycznej oraz interesu jej otoczenia a nie interesów władz.

Przepis dotyczący ubezwłasnowolnienia częściowego określa dwie pozostające ze sobą w związku przesłanki tego ubezwłasnowolnienia, których ustalenie stanowi podstawę jego zastosowania. Pierwsza przesłanka jest związana z ustaleniem konkretnego rodzaju zaburzenia psychicznego, którym dotknięta jest dana osoba. Drugą przesłanką orzeczenia o częściowym ubezwłasnowolnieniu jest stwierdzenie, że osobie cierpiącej na ustalone zaburzenie psychiczne jest potrzebna pomoc do prowadzenia jej spraw. Właściwe rozumienie tego pojęcia jest istotne dla sprecyzowania zakresu ustaleń stanowiących wymaganą podstawę do orzeczenia ubezwłasnowolnienia częściowego. „Prowadzenie spraw” jest w orzecznictwie sądowym rozumiane szeroko i obejmuje się nim czynności prawne i faktyczne, sprawy zarówno majątkowe, jak i osobiste.

Ocena, że osobie cierpiącej na zaburzenia psychiczne jest potrzebna pomoc do prowadzenia jej spraw, uzasadniająca częściowe ubezwłasnowolnienie, powinna być oparta na ustaleniu, że rzeczywiście istnieją sprawy wymagające prowadzenia przez tę osobę i jaki jest ich rodzaj oraz jaki jest konkretny zakres potrzebnej pomocy.

Tylko ustalenie, że osoba chora psychicznie sama nie radzi sobie ze sprawami dotyczącymi jej interesów, oraz że w związku z tym potrzebna jest jej pomoc, może uzasadniać ubezwłasnowolnienie częściowe.

Stronie działającej bez adwokata należy udzielić wskazówek co do czynności procesowych oraz pouczać ją o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań. Inicjatywa dowodowa spoczywa w rękach strony, nie zaś sądu i pouczenia w zakresie konkretnych dowodów nie są obowiązkiem sądu.

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego rozszerzają uprawnienia i gwarancje procesowe osób, których dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Zgodnie z brzmieniem jednego z nowych przepisów, postępowanie dowodowe powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową takiej osoby, rodzaj spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposób zaspokajania przez nią potrzeb życiowych.

Ubezwłasnowolnienie częściowe a ubezwłasnowolnienie całkowite

Powody, dla których sąd może orzec ubezwłasnowolnienie częściowe, są niemal takie same jak te, które uzasadniają ubezwłasnowolnienie całkowite. Tak jak już pisałem w temacie dotyczącym ubezwłasnowolnienia całkowitego do ubezwłasnowolnienia częściowego nie wystarczy tylko stwierdzenie któregoś z wymienionych zaburzeń. Te zaburzenia muszą powodować taki stan, że osoba taka wymaga pomocy do prowadzenia swoich spraw. Stan takiej osoby jest mniej poważy, niż osoby kwalifikującej się do ubezwłasnowolnienia całkowitego.

Kurator dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo

Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela ustaje z mocy prawa.

Kurator osoby częściowo ubezwłasnowolnionej jest uprawniony do działania za nią w procesie, choćby postanowienie sądu opiekuńczego nie zawierało upoważnienia kuratora do reprezentowania osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.

Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego

Skutkiem ubezwłasnowolnienia częściowego nie jest pozbawienie, ale ograniczenie zdolności do czynności prawnych.

Ubezwłasnowolnienie – samo z siebie – nie niweczy skutków udzielonego pełnomocnictwa, z tym, że osoba ubezwłasnowolniona całkowicie i pozbawiona w ten sposób możliwości dokonywania wszystkich niemal czynności prawnych, nie może występować w charakterze pełnomocnika. Problem ten nie występuje w przypadku osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, skoro – po myśli art. 100 KC – możliwość działania w cudzym imieniu posiada także osoba wyposażona w ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Osoba pełnoletnia, częściowo ubezwłasnowolniona, dla której ustanowiono kuratora „do prowadzenie wszelkich bieżących spraw, w tym urzędowych” nie ma zdolności do czynności procesowych i w postępowaniu cywilnym może działać tylko przez kuratora. Postępowanie sądowe o prawo do renty socjalnej prowadzone bez udziału kuratora jest nieważne. Nieważności tej nie naprawia ustanowienie przez sąd, na wniosek ubezpieczonego, pełnomocnika z urzędu.

W sprawie o zmianę ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe sąd orzeka wyłącznie na wniosek.