Rodzina zastępcza – ustanowienie
Prześledźmy przebieg jednej ze spraw, które ostatecznie doprowadziły do ustanowienia rodziny zastępczej w osobie babci małoletnich dzieci. Dość często występująca sytuacja. Pierwszym krokiem jest pojawienie się informacji o zaniedbaniach wobec dziecka / dzieci. Zazwyczaj taka informacja wychodzi ze strony szkoły, do której uczęszcza dziecko.
Na skutek takiego zawiadomienia sąd nakazuje przeprowadzenie wywiadu kuratora o sytuacji dzieci w rodzinie i na podstawie zawartych w wywiadzie kuratora wniosków wszczyna z urzędu postępowanie lub nie.
Czyli drugim krokiem jest zazwyczaj przeprowadzenie postępowania przed sądem rodzinnym i opiekuńczym o ograniczenie / zawieszenie władzy / pozbawienie władzy rodzicielskiej rodziców dzieci.
Może być ono połączone ze sprawą o ustanowienie rodziny zastępczej, jeśli wcześniej nie toczyły się postępowania o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej. Wszystko zależy od tego w jakim stopniu dobro dziecka jest zagrożone. W sytuacjach mniej ekstremalnych sąd po przeprowadzeniu postępowania ograniczy władzę rodzicielską poprzez poddanie jej stałemu nadzorowi kuratora sądowego.
Może zobowiązać też rodziców do konsultacji lub leczenia psychologicznego lub psychiatrycznego dziecka, w zależności od ujawnionych u dziecka zaburzeń, występujących sytuacji (najczęstsze to: myśli samobójcze, okaleczenia, problemy z jedzeniem, utrata wagi, urojenia, inna przemoc). Warto pamiętać, że umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej stworzonej prze dziadków jest sytuacją korzystniejszą dla dziecka gdyż sąd może również zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej niespokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej (czyli w zupełnie obcym dziecku środowisku).
Sąd może także zastosować inne środki określone w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. W sytuacji, gdy sąd ograniczył władzę rodzicielską poprzez poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego i w ramach sporządzanych zazwyczaj co pół roku sprawozdań zostanie ujawnione, że sytuacja dziecka pogarsza się, że rodzice nie są wydolni wychowawczo, nie posiadają umiejętności wychowawczych, czasem nie są w ogóle zainteresowani wychowywaniem swoich dzieci, nie są w stanie sprawować należycie władzy rodzicielskiej, złych warunków bytowych, sprawowania faktycznej opieki przez inne osoby, to sąd zacznie rozważać zasadność umieszczenia dzieci w rodzinie zastępczej, również spokrewnionej, zazwyczaj dziadkowie. Sąd zacznie również zbierać informacje o kandydacie na rodzinę zastępczą.
Sąd musi również badać, czy istnieje szansa na poprawę sytuacji dzieci w sytuacji pozostawienia ich w rodzinie. Sąd w takich sprawach podejmuje szereg czynności z urzędu, czyli sam z siebie, na skutek zawiadomienia zazwyczaj kuratora lub szkoły.
Wniosek o ustanowienie rodziny zastępczej może oczywiście złożyć osoba zainteresowana, np babcia, załączając aktu zupełne urodzenia wnuków i rodziców wnuków. Podczas postępowania sądowego należy konsekwentnie dążyć do przekonana sądy do swojego stanowiska.
Katalog podmiotów uprawnionych do wykonywania pieczy zastępczej ma charakter zamknięty co do zasady i mogą to być: małżonkowie oraz osoba stanu wolnego, gdy są to wstępni, albo rodzeństwo dziecka, bądź osoby wpisane do rejestru osób zakwalifikowanych do pełnienia funkcji: rodziny zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka albo osoby pełniące już funkcję: rodziny zastępczej zawodowej lub rodziny zastępczej niezawodowej oraz prowadzących rodzinny dom dziecka.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego obowiązkiem sądu jest całościowe, kazuistyczne zbadanie potrzeb dziecka i dopasowanie do nich nie tylko formy pieczy zastępczej, ale także osób, które będą tę pieczę wykonywać.
Sąd orzekając o powierzeniu sprawowania pieczy zastępczej nad małoletnim dzieckiem uwzględnia przede wszystkim dobro i interesy dziecka, co w szczególnych okolicznościach może przemawiać za odstąpieniem od spełnienia przez kandydata do jej wykonywania wszystkich wymagań przewidzianych w art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.