Jak odwołać testament?

Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.

Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Skuteczność odwołania oceniana jest przez pryzmat możliwości sporządzenia testamentu. Jeżeli więc osoba może sporządzić testament, może również swą ostatnią wolę odwołać. Tym samym do odwołania testamentu potrzeba zdolności testowania, a samo oświadczenie testatora musi być wolne od wad (testator do odwołania testamentu musi posiadać te same cechy, co do jego sporządzenia).

Należy zauważyć, że przypadkowe zniszczenie testamentu nie wywołuje skutku jego odwołania; dopiero bowiem działaniu testatora w zamiarze odwołania można przypisać taki skutek – istotny jest zamiar spadkodawcy.

Inną formą odwołania testamentu jest działanie z zamiarem odwołania testamentu, w ramach których spadkodawca pozbawi go cech, od których zależy ważność testamentu. (np. zamazanie własnoręcznego podpisu spadkodawcy na testamencie własnoręcznym). Odwołanie testamentu przez dokonanie w nim zmian może nastąpić np. wskutek przekreślenia całego testamentu i adnotację „anuluję”, „odwołuję” itp.

Z orzecznictwa sądowego…

Odwołanie testamentu powoduje pozbawienie testamentu odwołanego skutków prawnych („ubezskutecznienie” testamentu).

Zawarte w testamencie odwołanie testamentu należy, zaliczyć do czynności prawnych mortis causa, co nakazuje łączyć skutek odwołania z chwilą otwarcia spadku.

Nie ma podstaw do przyjmowania automatycznej restytucji pierwotnego testamentu jako skutku testamentu odwołującego jego odwołanie, z tym jednak, że odzyskanie skuteczności pierwszego rozrządzenie nie jest wykluczone i może nastąpić jako skutek woli spadkodawcy.

Brak zarówno podstawy ustawowej do konstruowania „odżycia” testamentu, jak i brak podstaw do formułowania uogólnionej tezy, upatrującej źródła owej restytucji w samym fakcie odwołania wcześniejszego odwołania.

Odwołanie testamentu powoduje utratę skuteczności pierwszego testamentu, której nie odzyskuje on w wyniku kolejnego odwołania. Przywrócenie skuteczności pierwotnego powołania może nastąpić jedynie w wyniku wyrażenia takiej woli przez spadkodawcę.

Umowa, zgodnie z którą jedna ze stron przekazała drugiej do majątku wspólnego tej drugiej strony oraz jej małżonka kwotę pieniędzy, zaś obdarowany kwotę tę przyjął i jednoznacznie zrzekł się dziedziczenia po darczyńcy, zawiera w sobie dwie czynności prawne: darowiznę i zrzeczenie się dziedziczenia.

Dla ważności umowy zrzeczenia się dziedziczenia wymagane jest zachowanie formy szczególnej, tj. formy aktu notarialnego (art. 1048 zd. 2 k.c.). Niezachowanie tej formy prowadzi w konsekwencji do nieważności czynności prawnej (art. 73 § 2 k.c.).

Nie budzi zatem żadnych wątpliwości, że złożone przez przyszłego spadkobiercę w zwykłej formie pisemnej oświadczenie o zrzeczeniu się dziedziczenia po darczyńcy, jest dotknięte nieważnością. W konsekwencji oświadczenie to nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jego nieważność nie wpływa jednak na ważność pozostałych postanowień umowy. Umowa darowizny, wykonana przez darczyńcę, jest zatem ważna.

Dorozumiane odwołanie testamentu może nastąpić również w ten sposób, że testator działając z zamiarem jego odwołania, podejmie określone działania w stosunku do dokumentu zawierającego jego rozrządzenie spadkowe, polegające na zniszczeniu testamentu lub pozbawieniu go cech, od których zależy jego ważność, albo dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Zniszczenie testamentu może nastąpić w szczególności przez jego podarcie i spalenie. Czynności te, które mogą być podjęte przez spadkodawcę osobiście lub przez osobę działającą na jego polecenie, zawsze jednak muszą wskazywać w sposób jednoznaczny na wolę odwołania testamentu. Przepis wskazuje, że odwołanie testamentu przez podjęcie czynności przeciwko testamentowi możliwe jest w stosunku do dokumentu zawierającego testament. Wyłącza to możliwość podjęcia takich działań w stosunku do testamentów szczególnych, których treść nie została stwierdzona dokumentem.

Odwołanie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego może nastąpić przez świadome zniszczenie przez spadkodawcę wypisu aktu notarialnego zawierającego testament. Za takim poglądem przemawia brak w treści przepisu ograniczeń wskazanego w nim sposobu odwołania testamentu do określonych jedynie form testamentu.

Jeżeli spadkodawca sporządzi kilka identycznych co do treści testamentów – w tej samej dacie lub datach różnych – to wówczas jest kilka jednakowo skutecznych testamentów. Odwołanie jednego z tych testamentów nie pozbawia ważności pozostałych, z samego zaś odwołania jednego z nich nie można wnosić, iż spadkodawca odwołał w ten sposób pozostałe testamenty chyba, że co innego wynika z okoliczności konkretnego wypadku.

Skutki prawne odwołania testamentu i odwołania testamentu odwołującego testament następują z chwilą otwarcia spadku, z tym że odwołanie testamentu odwołującego nie przywraca skuteczności testamentu pierwotnie odwołanego.

Jeżeli odwołanie testamentu następuje w ten sposób, że spadkodawca sporządza nowy testament, to odwołanie pierwszego testamentu jest skuteczne tylko wtedy, gdy nowy testament jest ważny.

W szczególności, jeżeli spadkodawca oświadczył swoją wolę w warunkach uzasadniających przyjęcie tego oświadczenia za testament ustny, a następnie pod wpływem wprowadzenia w błąd sporządził testament allograficzny, który jest nieważny, to nieważny testament, jako nie wywołujący żadnych skutków prawnych, nie czyni bezskutecznym pierwszego oświadczenia woli spadkodawcy.

Pierwsze oświadczenie woli spadkodawcy należy uznać za prawnie skuteczne jako testament, jeżeli jest ono wyrażone w formie przewidzianej przez prawo, która w danej sytuacji była dopuszczalna.

Tylko oryginał testamentu jest testamentem w rozumieniu kodeksu cywilnego. Odpis testamentu zwykłego, chociażby sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę, nie jest testamentem. Zgodnie natomiast z prawem o notariacie wypis testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego jest równoznaczny z oryginałem.