Kiedy testament może być nieważny?

Trzy wady oświadczeń woli skutkujące nieważnością testamentu

Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony: w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, pod wpływem groźby.

Adwokat podkreśla, że istnieją zatem trzy wady oświadczenia woli skutkujące nieważnością testamentu. Jeżeli testament został sporządzony pod wpływem którejś z tych wad, jest on nieważny.

Wyłączenie świadomości albo swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu woli

Czym jest stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Aby testament był ważny, spadkodawca winien sporządzić go w sposób świadomy i swobodny. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli przez spadkodawcę jest świadome wówczas, gdy w chwili dokonywania tych czynności spadkodawca nie znajdował się pod wpływem jakichkolwiek zaburzeń świadomości.
Swobodne jest natomiast wtedy, gdy w chwili sporządzania testamentu spadkodawca działał w pełni dobrowolnie i nikt nie wywierał na jego oświadczenie wpływu, nie zmuszał go do sporządzenia testamentu tej treści. Jeżeli testament został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, to jest on nieważny.

Przykładowe przyczyny wyłączające świadomość i swobodę to w szczególności choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo inne, chociażby nawet przemijające, zaburzenie czynności psychicznych.

Adwokat wskazuje, że z orzecznictwa sądowego wynika, że nawet miażdżyca mózgu połączona z napadami szału może powodować wyłączenie świadomości podejmowania decyzji. Niezbędne jest, aby powyższy stan występował w chwili składania oświadczenia woli przez daną osobę. Może to również dotyczyć sytuacji, kiedy spadkodawca od czasu do czasu miewał zaniki świadomości, nie poznawał członków swojej rodziny, nie wiedział, gdzie się znajduje lub ile ma lat.

Aby stwierdzić, czy spadkodawca sporządził testament świadomie i swobodnie sąd, zazwyczaj na nasz wniosek, powinien dopuścić dowód z opinii biegłego lekarza danej specjalności celem ustalenia stanu umysłowego spadkodawcy w dacie sporządzenia przez niego testamentu oraz czy spadkodawca był w stanie w powyższej dacie swobodnie i świadomie powziąć decyzję, a także wyrazić wolę.

Błąd

Jeżeli natomiast testament został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, to jest on również nieważny. Błąd w tym znaczeniu to niezgodność między rzeczywistością a jej odzwierciedleniem w umyśle spadkodawcy.

Błąd taki może dotyczyć wszystkich okoliczności związanych ze sporządzeniem testamentu. Poza wystąpieniem samego błędu konieczne jest również istnienie uzasadnionego przypuszczenia, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem tego błędu, to nie sporządziłby testamentu tej treści. Przy badaniu przed sądem okoliczności dotyczących błędu należy bardzo dokładnie dokonać oceny wszystkich okoliczności sporządzenia testamentu, czy to poprzez przesłuchanie świadków zadając odpowiednie pytania, czy poprzez inne środki dowodowe.

Groźba

Kolejna wada mogąca powodować nieważność testamentu to sporządzenie go pod wpływem groźby. Spadkodawca działa pod wpływem groźby, gdy inna osoba, chcąc go zmusić do spisania testamentu o określonej treści, grozi mu np. wyrządzeniem krzywdy.

Tak jak w przypadku błędu, tu również decydujące jest subiektywne przekonanie spadkodawcy o istnieniu groźby, a także sporządzenie testamentu pod jej wpływem. Obawa ta nie musi być obiektywnie uzasadniona.

O czym należy wiedzieć, aby powołać się na nieważność testamentu z powodów wyżej wymienionych?

Najważniejszy jest termin przedawnienia i fakt, że nie można się powoływać po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku. Powołać się na to może osoba, która w przypadku stwierdzenia takiej nieważności, odniosłyby jakąś korzyść ze spadku. Są nimi więc np. spadkobiercy, zapisobiercy, wykonawca testamentu, wierzyciele spadkodawcy i spadkobierców.

Poza powyższymi, szczegółowymi przyczynami nieważności testamentu adwokaci przypominają również, że testament jest nieważny nie tylko z powodu głównych wad oświadczenia woli.

Nieważny jest także testament sporządzony z naruszeniem formy testamentu.

Ponadto nieważny jest testament, gdy spadkodawca sporządzający go nie posiadał zdolności testowania, bo sporządzić testament może tylko osoba mająca zdolność do czynności prawnych.

Nieważny jest również testament sporządzony przez przedstawiciela spadkodawcy, bo testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.

Nieważny jest również testament, którego treść jest sprzeczna z ustawą, z zasadami współżycia społecznego albo ma na celu obejście ustawy.

Wiedz również, że nieważność może dotyczyć całego testamentu albo poszczególnych jego części.

W jaki sposób stwierdza się nieważność testamentu?

Ustalenia nieważności testamentu dokonuje się głównie w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. W postępowaniu o stwierdzeniu nabycia spadku podlega ocenie ważność testamentu ustnego.

Nieważności testamentu holograficznego nie powoduje: brak opatrzenia datą przez spadkodawcę – z zastrzeżeniem wyjątków wynikających z ustawy, a powoduje napisanie go innym pismem niż ręcznym przez spadkodawcę, czy brak podpisania przez spadkodawcę.

Na nieważność testamentu z powodu wad oświadczenia woli: błędu, groźby, braku świadomości albo swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli, nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od dnia otwarcia spadku.

Podsumowując adwokat wskazuje, że testament należy uważać za nieważny, gdy braki formalne, naruszenie zakazu sporządzania testamentów wspólnych, brak zdolności testowania po stronie spadkodawcy, brak zachowania osobistego charakteru rozrządzenia majątkowego (rozrządzeniem nazywa się dokonanie przesunięcia majątkowego za pomocą testamentu), a także tzw. wady oświadczenia woli (groźba, błąd).