Groźba bezprawna na przykładzie przymuszenia do zwolnienia z pracy

Art. 191 kodeksu karnego stanowi, że kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Poniżej zostanie omówiona sytuacja i odpowiedz na pytanie:

Czy zachowanie polegające na poinformowaniu nauczyciela przez dyrektora szkoły, że wykrył on, iż nauczyciel ten dopuścił się jego zdaniem przestępstwa fałszerstwa dokumentu, oraz że powiadomi o tym organ założycielski i organy ścigania karnego w tym policję i prokuraturę, a jednocześnie „poinformowanie”, że nauczyciel „może uniknąć owych konsekwencji”, jeśli sam się zwolni z pracy stanowi groźbę bezprawną czy też nie?

Zagadnienie takie było przedmiotem oceny sądowej i Sąd Najwyższy uznał, że zachowanie takie wyczerpuje znamiona groźby bezprawnej w postaci groźby spowodowania postępowania karnego, w celu zmuszenia informowanego do określonego działania, które w tym wypadku sprowadza się do rozwiązanie przez samego nauczyciela stosunku pracy.

Zachowanie sprawcy polegające na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej ma bowiem na celu zmuszenie innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia.

Zgodnie ze słownikiem języka polskiego działanie to to robienie, tworzenie czegoś, bycie czynnym, pracowanie.

Natomiast zaniechanie to m.in. zaprzestawanie czegoś, odstąpienie od czegoś, zrezygnowanie z czegoś.

Co się tyczy znoszenia to jest to cierpliwe wytrzymywanie czegoś, zwykle towarzyszy temu ból, przykrość, niewygoda, poddawanie się czemuś bez protestu, przetrzymanie

Dlatego przez zmuszanie w rozumieniu analizowanego przestępstwa (groźba bezprawna) należy rozumieć łamanie przez sprawcę woli innej osoby, poddanie jej woli sprawcy, jego nakazowi do działania (zwolnienia się z pracy), zaniechania robienia czegoś lub znoszenia jakiegoś zachowania, czego pokrzywdzony nie chce i czego nie zniósłby, gdyby nie znalazł się pod przymusem sprawcy.

Warto również wiedzieć, że omawiane przestępstwo z art. 191 § 1 Kodeksu karnego jest przestępstwem czynnościowym (formalnym), a nie materialnym. Dla jego dokonania wystarcza, że sprawca podjął określone w przepisie środki zmuszania, tj. użył przemocy lub groźby bezprawnej w celu określonym w przepisie, bez względu na to, czy pokrzywdzony zachował się w sposób, do jakiego zmuszał go sprawca.

Do znamion tego czynu zabronionego nie należy skutek w postaci zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia. Nie musi wystąpić skutek, w tym przypadku rzeczywiste zwolnienie się z pracy.

Groźba bezprawna w praktyce sądowej

Przestępstwo z art. 191 § 1 k.k. należy do przestępstw kierunkowych – dla przypisania sprawcy jego popełnienia konieczne jest ustalenie, że „działał on w celu zmuszenia innej osoby do określonego zachowania. Jeżeli sprawca stosował przemoc lub groźbę bezprawną w innym celu albo wręcz bez celu, wówczas można ewentualnie rozważać przypisanie mu innego przestępstwa.

Nie jest wykluczone popełnienie w tym samym czasie przez sprawcę przestępstwa znęcania, polegającego m.in. na stosowaniu przemocy wobec osoby pokrzywdzonej oraz popełnienie na szkodę tej samej osoby innego przestępstwa znamiennego użyciem przemocy. Będzie tak w szczególności w przypadku, gdy zostanie ustalone, że stosując przemoc sprawca dążył do osiągnięcia innego celu niż wyrządzenie wspomnianej osobie krzywdy fizycznej.

Przestępstwo określone w art. 191 § 1 k.k. jest przestępstwem czynnościowym (formalnym) a nie materialnym. Dla jego dokonania wystarcza, że sprawca podjął określone w przepisie środki zmuszania, tj. użył przemocy lub groźby bezprawnej w celu określonym w przepisie, bez względu na to czy pokrzywdzony zachował się w sposób, do jakiego zmuszał go sprawca.

Do znamion tego czynu zabronionego nie należy skutek w postaci zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia.

Groźba bezprawna, jako postać popełnienia przestępstwa z art. 191 § 1 k.k., musi być realna, tzn. wywoływać u obiektywnego obserwatora przekonanie, że jej użycie może wpłynąć na określone zachowanie pokrzywdzonego zgodne z wolą sprawcy Zaakceptowanie poglądu, że groźba bezprawna musi również realnie wpływać na psychikę zagrożonego nie oznacza jednak, że w każdym przypadku popełnienia przestępstwa znamiennego groźbą bezprawną należy wskazać w opisie czynu, iż groźba wzbudziła w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, tak jak jest to konieczne w przypadku przestępstwa z art. 190§1 k.k.

Oskarżony wprawdzie zabrał telefon komórkowy będący w faktycznym władaniu pokrzywdzonego, ale stanowił on jego własność, a więc nie dokonał zaboru cudzej rzeczy w rozumieniu przepisu art. 280 § 1 k.k. Natomiast swoim zachowaniem wypełnił znamiona przepisu art. 191 § 1 k.k., bowiem poprzez okazanie pałki teleskopowej za-groził pokrzywdzonemu, zmuszając go do określonego zachowania.