Średni i lekki uszczerbek na zdrowiu – orzecznictwo sądowe

Zadawanie uderzeń w tak newralgiczne miejsce, jakim jest głowa człowieka, jest równoznaczne z narażeniem na niebezpieczeństwo, o jaki mowa w art. 158 § 1 kodeksu karnego (bójka, pobicie).

Zachowanie to, w połączeniu ze sposobem i miejscem zadawania uderzeń oraz wykorzystaniem kolby metalowego pistoletu pneumatycznego, przemawia za przyjęciem narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo skutku co najmniej określonego w art. 157 § 1 kodeksu karnego (średni uszczerbek na zdrowiu).

Fakt czy podczas stosowania w stosunku do poszkodowanego przemocy polegającej na uderzeniu pięścią w twarz przez jednego ze sprawców, poprawieniu ciosu przez drugiego zaś po upadku ofiary, kopaniu leżącego po całym ciele, poszkodowanemu wypadły pieniądze i któryś ze sprawców je zabrał, czy okoliczność, iż po pobiciu jeden z napastników usiadł na pokrzywdzonym, przeszukał kieszenie i zabrał pieniądze, nie mają znaczenia dla przypisania przestępstwa rozboju.

Doszło bowiem z jego strony w działaniu w grupie na zasadzie wspólnego i w porozumieniu podejmowania określonych działań, do zastosowania przemocy w celu zaboru mienia i dokonania tego zaboru. Nie jest więc istotne, co słusznie argumentował Sąd I instancji, że oskarżony nie wykonywał wszystkich czynności przestępczych, jakie podejmowano wobec pokrzywdzonego. Ważne, że działał wspólnie z innymi utożsamiając się z wszystkimi działaniami podejmowanymi w stosunku do ofiary dla uzyskania wspólnego celu końcowego, akceptując jednocześnie wszystko to, co inni wykonywali.

Przestępstwo z art. 157 § 2 kodeksu karnego (lekki uszczerbek na zdrowiu) można przypisać tylko tej osobie, która swoim działaniem lub zaniechaniem spowodowała konkretne obrażenia powodujące naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż siedem dni.

Do okoliczności, na podstawie których należy poczynić ustalenia w zakres zamiaru sprawcy, zalicza się godzenie w ważne dla życia ludzkiego organy, siłę ciosu, ich wielokrotność, rodzaj i rozmiary użytego narzędzia, głębokość i kierunek ran, rodzaj uszkodzeń ciała, stopień zagrożenia dla życia ludzkiego, lecz również stosunek sprawcy do pokrzywdzonego, jego właściwości i dotychczasowy tryb życia, zachowanie przed popełnieniem przestępstwa, a także pobudki, motywy oraz tło zdarzenia. Uzewnętrznione przejawy zachowania sprawcy pozwalają wnioskować o jego zamiarze.

Ustalenie zamiaru spowodowania przez sprawcę jakiegokolwiek innego uszczerbku na zdrowiu pokrzywdzonego niż określony w art. 156 § 1 kodeksu karnego (tj. ciężkiego uszczerbku na zdrowiu) i jednocześnie spowodowanie śmierci pokrzywdzonego winno być rozważone (ocenione) w aspekcie odpowiedzialności z art. 157 § 1 k.k. (średni uszczerbek na zdrowiu) w zw. z art. 155 k.k. (nieumyślne spowodowanie śmierci). Jeśli bowiem oskarżony swym umyślnym zachowaniem nie spowodował ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pokrzywdzonego to nie można mu przypisać jego następstwa z art. 156 § 2 k.k (nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu).

Dla przypisania komukolwiek popełnienia występku z art. 157 § 2 kodeksu karnego (lekki uszczerbek na zdrowiu) konieczne jest wykazanie, że dana osoba swoim działaniem (lub zaniechaniem) spowodowała u pokrzywdzonego wystąpienie konkretnych obrażeń ciała, powodujących naruszenie czynności narządów ciała lub rozstrój zdrowia na okres nie przekraczający 7 dni.

O stopniu winy decyduje postać zamiaru. Jest on wyższy (cięższy) w przypadku zamiaru bezpośredniego i niższy (lżejszy) gdy sprawca miał tylko zamiar ewentualny. Istotne zarazem w tym względzie pozostaje, czy czyn miał charakter przemyślany, zaplanowany, czy też został popełniony w zamiarze nagłym, wywołanym przez określony impuls.

Wina podlega stopniowaniu także w zależności od tego jak znaczny okazuje się wyrażony w czynie poziom braku akceptacji sprawcy dla zasad moralnych i przyjętych w społeczeństwie norm zachowania, jak głęboki pozostaje poziom braku empatii i szacunku dla drugiego człowieka, jak duża jest, uzewnętrzniona zachowaniem sprawczym, zawartość złej woli, w jakiej mierze zachowanie to sprowokowane było lub wywołane zachowaniem się pokrzywdzonego.

Dla oceny stopnia winy istotne znaczenie ma więc to, czy czyn był rezultatem braku przystosowania społecznego, kryminalnych skłonności, kalkulacji przestępczej, lekceważenia ludzi, czy – przeciwnie – został wywołany stanem dających się częściowo zrozumieć przeżyć, zdarzeń lub sytuacji.

Stopień społecznej szkodliwości czynu wyznacza, zaznaczony zachowaniem sprawcy, charakter i stopień dezaprobaty dla ustanowionego porządku prawnego, sposób wyrażenia tego, rozmiar szkody i krzywdy wyrządzonych pokrzywdzonemu, charakter i rozmiar doznanych przez pokrzywdzonego przykrości.

Przestępstwo z art. 157 § 1 k.k. jest skutkowym występkiem, który może być popełniony tylko umyślnie, zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i z zamiarem ewentualnym. Oznacza to, że sprawca musi obejmować świadomością możliwość spowodowania swoim zachowaniem skutku określonego w art. 157 § 1 k.k. i chcieć takiego skutku, albo na nastąpienie takiego skutku się godzić.

Jeżeli z okoliczności sprawy wynika, iż umyślnością po stronie oskarżonego objęte jest co najwyżej spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu (jeden cios) a działanie wskutek niezachowania wymaganej w danych warunkach ostrożności doprowadziło do śmierci pokrzywdzonego, to taki zbieg przepisów art. 157 § 2 k.k. i art. 155 k.k. należy ocenić jako zbieg pomijalny.

Przestępstwo z art. 157 § 1 k.k. jak i z art. 157 § 2 k.k. można przypisać tylko osobie, która spowodowała konkretne obrażenia skutkujące rozstrojem zdrowia na okres powyżej bądź poniżej 7 dni. Skoro z ustaleń faktycznych wynika, że oskarżony nie stosował przemocy wobec pokrzywdzonych, a więc tych obrażeń w ogóle nie mógł zadać, bądź zadając uderzenia nie spowodował konkretnych obrażeń takie skutki powodujących, to taka kwalifikacja jest wadliwa. Fakt spowodowania takich obrażeń przez współsprawców, w sytuacji gdy oskarżony współdziałał z nimi na miejscu przestępstwa, mógł jedynie skutkować zastosowaniem wobec niego w kumulatywnej kwalifikacji przepisu art. 158 § 1 k.k.

Lekarz może odpowiadać karnie za przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu pacjenta w związku z zabiegiem leczniczym (rozumianym w szerokim znaczeniu tego pojęcia, tzn. obejmującym diagnozę, terapię i profilaktykę chorób) tylko w razie zawinionego błędu sztuki lekarskiej.

Ustalenie błędu w sztuce lekarskiej zależy od odpowiedzi na pytanie, czy postępowanie lekarza w konkretnej sytuacji i z uwzględnieniem całokształtu okoliczności istniejących w chwili zabiegu, a zwłaszcza tych danych, którymi wówczas dysponował albo mógł dysponować, zgodne było z wymaganiami aktualnej wiedzy i nauki medycznej oraz powszechnie przyjętej praktyki lekarskiej.

Zachowanie sprawcy, który zamierzając spowodować obrażenia ciała pokrzywdzonego, rzuca w niego przedmiotami, jednakże wskutek uniku pokrzywdzonego nie trafia go, a ów unik powoduje inne obrażenia ciała pokrzywdzonego (np. skręcenie stawu skokowego), należy traktować jako występek z art. 157 k.k.

Rodzaj użytego narzędzia, miejsce zadania rany, stan psychiczny sprawcy, jego nietrzeźwość, motywacja czynu, stosunek do pokrzywdzonej – wszystkie te elementy natury przedmiotowej i podmiotowej, oceniane w ich całokształcie, sąd winien brać pod uwagę przy rozważaniu, czy oskarżony – poza dokonaniem występku lekkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 157 § 1 k.k.) – nie dopuścił się czegoś więcej, np. usiłowania występku spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 § 1 k.k.).