Kiedy przeszukanie będzie zgodne a kiedy niezgodne z prawem?

Przeszukanie przez policję a zatrzymanie.

Na początku podkreślam, że od przeszukania należy odróżnić zatrzymanie rzeczy. W wyniku przeszukania może dojść do zatrzymania rzeczy lub osoby, jednak nie musi. Tutaj omówione zostanie przeszukanie – tak abyś lepiej rozumiał, jakie warunki musza być spełnione, aby przebiegało ono zgodnie z prawem, i abyś mógł ocenić sytuację przeszukania, która została dokonana pod kątem jej zgodności z obowiązującymi prawami. Również po to, aby wiedział jakie masz prawa i w jaki sposób powinieneś lub musisz zachować się Ty lub osoba, u której jest dokonywane przeszukanie.

Cel przeszukania

Zgodnie z przepisem art. 219 kodeksu postępowania karnego i następnymi przeszukanie zazwyczaj ma na celu poszukiwanie osoby lub poszukiwanie rzeczy. Przeprowadza się je w celu wykrycia lub zatrzymania lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej. Przeszukanie przeprowadza się także w celu znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym np. narkotyki, broń, kradzione rzeczy, itp. Policja może przeszukiwać wszelkie pomieszczenia – mieszkania, magazyny, biura, pojazdy, osobę, odzież osoby, przedmioty podręczne. Adwokat podkreśla, że przeszukanie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony – dlatego tak ważne jest wiedzieć co stanowią przepisy na temat przeszukania.

Podstawy przeszukania

Najważniejsza rzeczą, aby do przeszukania mogło dojść to istnienie uzasadnionej podstawy do przypuszczania, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy znajdują się w określonym miejscu. Prawnik podkreśla, że przeszukanie nie może dotyczyć innej osoby podlegającej przymusowemu doprowadzeniu, np. świadka, było by to nadużyciem. Podobnym nadużyciem byłaby sytuacja, gdyby policjanci dokonali przeszukania w sprawie, gdzie istnieje brak potrzeby zarządzenia przeszukania jako środka do poszukiwania dowodów, np. gdy dochodzi do znieważenia funkcjonariusza publicznego.

Inna ważną rzeczą jest wiedza, że przeszukanie może zarządzić jedynie prokurator lub sąd, wydając stosowne postanowienie. W postanowieniu o przeszukaniu podany musi być cel tej czynności, ze wskazaniem osoby podejrzanej, która ma być wykryta, zatrzymana lub przymusowo doprowadzona, albo ze wskazaniem rzeczy, które mają być znalezione lub zatrzymane, jak również imię, nazwisko i adres osoby (ewentualnie nazwa i adres instytucji), u której czynności te mają być przeprowadzone, oraz organ wykonujący czynność. W uzasadnieniu postanowienia należy przedstawić dowody lub przytoczyć okoliczności dające podstawę do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy znajdują się w miejscu wskazanym w postanowieniu.

Przeszukania dokonuje prokurator albo na polecenie sądu lub prokuratora Policja. Przeszukania nigdy nie dokonuje sąd osobiście.

Adwokaci często wyjaśniają, że zgodnie z przepisami prawa, w wypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie mogło być wydane – policja może dokonać przeszukania. Procedura zgodna z prawem wygląda wówczas tak, że policja ma wówczas obowiązek pokazania nakazu kierownika swojej jednostki oraz legitymację służbową. Następnie policja ma obowiązek niezwłocznego zwrócenia się do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie czynności przeszukania. Prokurator, podejmując decyzję w przedmiocie przeszukania, ma obowiązek ustalić, czy dokonanie przeszukania na podstawie nakazu kierownika właściwej jednostki Policji lub legitymacji służbowej jej funkcjonariusza było uzasadnione oraz czy polecenie prokuratora nie mogło być rzeczywiście uprzednio wydane, a także czy czynności przeszukania zostały przeprowadzone i udokumentowane zgodnie z przepisami kodeksu postępowania karnego.

Adwokaci uczulają, aby wiedzieć, że postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia przeszukania należy doręczyć osobie, u której dokonano przeszukania, w terminie 7 dni od daty czynności na zgłoszone do protokołu żądanie tej osoby. Pamiętaj, że o prawie zgłoszenia żądania osoba taka powinna być pouczona przez policję. Warto o tym wiedzieć, ponieważ kiedyś istniał obowiązek doręczania z urzędu takiego postanowienia. Obecnie, uproszczono procedurę na korzyść organów ścigania, i otrzymanie takiego postanowienia odbywa się na wniosek osoby zainteresowanej.

Przepisy dotyczące przeszukania nakazują zachować umiar organom, które dokonują przeszukania. Innymi słowy przeszukanie powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których ta czynność dotyczy, oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości.

Warto wiedzieć, że przeszukanie w porze nocnej, czyli pomiędzy godziną 22.00 a 6.00 raco może być dokonane tylko wyjątkowo, w wypadkach nie cierpiących zwłoki. Jednakże w nocy mogą być przeszukiwane pomieszczenia, które normalnie funkcjonują w porze nocnej jak restauracje czy kina.

Przeszukanie osoby i jej odzieży powinno odbyć się za pośrednictwem osoby tej samej płci. Tylko w sytuacjach niecierpiących zwłoki może być inaczej.

Co jest ważne podczas przeszukania?

Adwokaci również podkreślają, że przepis art. 224 kodeksu postępowania karnego nakazuje funkcjonariuszom wezwać osobę, aby dobrowolnie wydała poszukiwane przedmioty. Przedmioty te powinny być wyszczególnione w postanowieniu prokuratora lub sądu o zarządzeniu przeszukania. I jeżeli osoba dobrowolnie wyda te przedmioty wówczas nie powinna mieć miejsce sytuacja, że policjanci mimo to dokonują dalszego przeszukania. Adwokaci nie akceptują również praktyki, aby w postanowieniu o dokonaniu przeszukania zawierać ogólne sformułowania np. o konieczności znalezienia „przedmiotów pochodzących z przestępstwa”. Obrońcy uważają, że świadczy to o braku merytorycznych podstaw do zarządzenia przeszukania.

Prawnik podkreśla również, że w sytuacji gdy podczas przeszukania pomieszczenia nie ma na miejscu gospodarza (właściciela) lokalu, obowiązkiem organu ścigania jest przywołanie przynajmniej jednego domownika lub sąsiada. Ponadto przy przeszukaniu może być obecna osoba wskazana przez tego, u kogo dokonuje się przeszukania, jeżeli nie uniemożliwia to przeszukania albo nie utrudnia go w istotny sposób. Osoba taka, przy podpisywaniu protokołu ma prawo żądać zapisania w nim swoich uwag lub zarzutów co do przebiegu przeprowadzonej czynności przeszukania.

Czy policja może wejść do mieszkania z tego powodu, że sąsiedzi zadzwonili, że jest za głośno?

Od czasu do czasu zdarza się sytuacja, że pewien małoletni urządza w domu imprezę, np. urodzinową, imieninową, andrzejkową, lub inną. Zaprasza na nią swoich znajomych, uprzedza nawet sąsiadów z bloku o tym, że wieczorem może być trochę głośno. Jednak wieczorem, już po 22.00 godzinie do drzwi puka policja i chce rozmawiać z właścicielem. Właściciela nie ma, a policja żąda wpuszczenia ich do mieszkania.

W takiej sytuacji warto wiedzieć, że policja nie ma prawa wejść do mieszkania i dokonać przeszukania tylko z tego powodu, że sąsiedzi zadzwonili, że jest za głośno. Zgodnie z art. 15 ustawy o policji oraz art. 220 kodeksu postępowania karnego – Policja mogłaby wejść do mieszkania, posiadając zgodę prokuratora lub sądu. Natomiast bez zgody prokuratora – zgodnie z art. 219 kodeksu postępowania karnego – policja mogłaby wejść do mieszkania tylko wtedy, gdy posiada informację lub posiada uzasadnione podstawy do przypuszczania, że w środku jest osoba podejrzana albo w mieszkaniu znajdują się rzeczy, które mogą stanowić dowód w sprawie prowadzonej przez policję lub prokuraturę lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym, np. narkotyki, broń, skradzione rzeczy.

W celu znalezienia tych rzeczy policja może dokonać przeszukania osoby, jej odzieży lub podręcznych przedmiotów. Policja ma prawo zatrzymać osobę, gdyby zachowywała się agresywnie i przez to stwarza bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia luz życia ludzkiego, albo zagrożenie dla mienia.

Policja mogłaby również zatrzymać osobę, gdyby po ustaleniu jej danych osobowych ujawniono, że jest poszukiwana np. do jakiejś sprawy karnej.

Policja ma natomiast prawo żądać dowodu osobistego. Jeśli nie posiada się dowodu osobistego, bo jest się np. niepełnoletnim, policja może wylegitymować na podstawie innego dokumentu ze zdjęciem albo na podstawie oświadczenia kolegi, który posiada przy sobie dowód osobisty lub inny dokument ze zdjęciem.

Natomiast adwokat podkreśla, że – zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 roku w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów – policja na żądanie ma obowiązek: podać swój stopień, imię i nazwisko tak, aby można je sobie zapisać, podać podstawę prawną i przyczynę podjęcia czynności przez policję.

Policjant nieumundurowany przy wykonywaniu uprawnień okazuje ponadto legitymację służbową, a na żądanie osoby, wobec której podjęto wykonywanie tych uprawnień, umożliwia odnotowanie danych w niej zawartych.

Po zakończeniu wykonywania czynności służbowych policjant ustnie informuje osobę, wobec której czynności te podjęto, o prawie złożenia zażalenia do właściwego miejscowo prokuratora na sposób przeprowadzenia tych czynności.

Warto wiedzieć, że jeśli policjant nie poinformował o jakichś uprawnieniach, jakie osoba ma, to wcale nie znaczy, że tych uprawnień nie ma. Nadal je ma, może się o nich dowiedzieć z takiego artykułu jak ten i z nich skorzystać.

Jakie dane może spisać policjant?

imię (imiona) i nazwisko oraz adres zamieszkania lub pobytu, numer PESEL, a w przypadku braku informacji o numerze PESEL: datę i miejsce urodzenia oraz imiona rodziców i nazwisko rodowe, rodzaj i cechy identyfikacyjne dokumentu, na podstawie którego ustalono tożsamość osoby legitymowanej.

Na koniec adwokat przypomina, że wykroczeniem – zgodnie z art. 51 kodeksu wykroczeń – jest zakłócanie spokoju, porządku publicznego, odpoczynku nocnego, wywoływania zgorszenia w miejscu publicznym. W związku z tym osoba, która skończyła 17 lat, jeśli dopuściłaby się takiego zachowania mogłaby odpowiadać za popełnienie wykroczenia. Jeśli osoba nie ukończyła 17 lat mogłaby odpowiadać przed sądem rodzinnym i nieletnich.

Adwokat wskazuje, że na postanowienie dotyczące przeszukania przysługuje zażalenie osobom, których prawa zostały naruszone. Zażalenie na postanowienie wydane lub czynność dokonaną w postępowaniu przygotowawczym rozpoznaje sąd rejonowy, w okręgu którego toczy się postępowanie.