Skarga pauliańska w praktyce sądowej – orzecznictwo część trzecia

Dla stwierdzenia niewypłacalności dłużnika nie jest konieczne wszczęcie postępowania egzekucyjnego i wykazanie jego nieskuteczności, aby skarga pauliańska mogła być zgłoszona w sądzie.

Wierzyciel może wykazywać niewypłacalność dłużnika za pomocą wszelkich dowodów, a nie tylko poprzez przeprowadzenie nieskutecznej egzekucji.

Poniżej pobierzesz gotowy do wypełnienia wzór skargi Pauliańskiej:

Nie jest także konieczne wykazanie, że nastąpiło ogłoszenie upadłości dłużnika. Niewypłacalność może zostać wykazana wykazem majątku złożonym przez dłużnika w postępowaniu o wyjawienie majątku, dowodami stwierdzającymi, iż dłużnik zaprzestał spłacania długów, dokumentami finansowymi dłużnika, zeznaniami świadków, postanowieniem komornika o umorzeniu egzekucji.

Trudności w stosowaniu art. 532 KC w przypadkach, w których przedmiotem czynności dłużnika są pieniądze lub inne rzeczy zamienne, nie uzasadniają wniosku o niedopuszczalności wystąpienia w tych przypadkach z akcją paulińską.

Przeciwnie, w tych przypadkach wierzyciel jest uprawniony do prowadzenia w następstwie wyroku pauliańskiego egzekucji z całego majątku osoby trzeciej. Jeżeli osoba trzecia rozporządziła przedmiotem przysporzenia na rzecz innej osoby w okolicznościach niepozwalających na zastosowanie art. 531 § 2 KC, należy także dopuścić możliwość dochodzenia od osoby trzeciej przez wierzyciela, względem którego czynność dłużnika została uznana za bezskuteczną, roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Okoliczność, iż pozwany rozporządził otrzymanymi w drodze darowizny środkami pieniężnymi nie wpływa na to, iż nadal jest legitymowanym biernie w niniejszej sprawie, a nadto otwiera wierzycielowi drogę do wystąpienia z dalszymi roszczeniami.

Sam fakt dokonania czynności prawnej nie narusza bezpośrednio żadnych praw wierzyciela, gdyż powoduje to dopiero jej wynik polegający na niewypłacalności dłużnika. Konsekwentnie przyjąć trzeba, że dłużnikiem niewypłacalnym jest ten, którego zdolność płatnicza została zakłócona; na skutek czynności polegającej na przesunięciu składników majątkowych brak jest w jego majątku składników, z których można przeprowadzić egzekucję. Tak pojmowane pokrzywdzenie można wiązać przede wszystkim z czynnością dłużnika o charakterze nieodpłatnym. Dopuszczalne w procesie pauliańskim (skarga pauliańska) jest dowodzenie nieodpłatności w całości lub części przedsięwziętej czynności prawnej formalnie odpłatnej. Nawet czynności odpłatne mogą być zaskarżone w drodze powództwa z art. 527 KC. W tym wypadku do niewypłacalności może dojść, gdy świadczenie, które otrzyma dłużnik ma mniejszą wartość niż to, do którego się zobowiązał lub gdy otrzymane przez dłużnika świadczenie jest nieosiągalne dla wierzyciela. Samo zatem zawarcie umowy wzajemnej nie oznacza pokrzywdzenia wtedy, gdy dłużnik w zamian za swoje świadczenie uzyskał ekwiwalent, który nadal znajduje się w jego majątku lub posłużył mu do zaspokojenia wierzycieli.

Skutkiem uznania czynności prawnej za bezskuteczną – czynność prawna dłużnika z osobą trzecią staje się bezskuteczna względem wierzyciela i skutek ten następuje z mocą wsteczną (skarga pauliańska). Z chwilą uprawomocnienia się wyroku pauliańskiego czynność prawna dłużnika z osobą trzecią jest bezskuteczna od chwili jej dokonania. Tytuł prawny nabycia korzyści przez osobę trzecią jest więc od samego początku bezskuteczny wobec wierzyciela. Wierzyciel winien móc się zaspokoić w granicach korzyści uzyskanej przez osobę trzecią od dłużnika. Czynność ta nie może stanowić tytułu prawnego usprawiedliwiającego nabycie przez osobę trzecią korzyści, którą dłużnik rozporządził, bowiem przeznaczeniem tej korzyści jest jej użycie w celu zaspokojenia wierzyciela.

Skarga pauliańska – Wierzyciel, który chce odzyskać dług, powinien wszcząć egzekucję, a nie domagać się ustanowienia hipoteki przymusowej.

Dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, gdy zdaje sobie sprawę (uświadamia sobie), że wskutek dokonania czynności prawnej z osobą trzecią może spowodować niemożność zaspokojenia się wierzycieli z jego majątku. Wystarczająca jest u dłużnika świadomość możliwości wystąpienia pokrzywdzenia.

Konieczną przesłanką zastosowania instytucji skargi paulińskiej jest istnienie zaskarżalnej wierzytelności. Określenie wierzytelności musi znaleźć się w żądaniu pozwu, w pozwie należy także przytoczyć okoliczności uzasadniające żądanie. Sąd nie ma żadnych prawnych możliwości ingerowania w wierzytelność, z której powód wywodzi roszczenie. Decyzja w tym zakresie jest autonomiczną decyzją powoda nie podlegającą kontroli sądu. W żądaniu pozwu należy wymienić wszystkie wierzytelności, określone w sposób umożliwiający ich identyfikację, z których wywodzone jest żądanie wraz z podaniem ich wysokości. W tak ukształtowanym postępowaniu przedmiotem dowodzenia jest ich istnienie i wymagalność.

Jeżeli skarga pauliańska zaskarżona została umowa sprzedaży nieruchomości, dla zachowania należytej staranności osoby trzeciej w rozumieniu art. 527 § 1 in fine KC wystarczy zapoznanie się tej osoby z treścią wpisów do księgi wieczystej prowadzonej dla sprzedanej nieruchomości, a nie aktami tej lub innej księgi wieczystej. Nie ma przy tym znaczenia zawodowy charakter działalności osoby trzeciej.

Celem skargi paulińskiej nie jest umożliwienie wierzycielowi egzekucji z dowolnie wybranego składnika majątku, ale umożliwienie zaspokojenia się w ogóle. W konsekwencji takiej też przesłanki musi dotyczyć świadomość osoby trzeciej uzyskującej korzyść majątkową na skutek czynności dłużnika, a ciężar dowodu istnienia tej świadomości lub możliwości jej uzyskania przy zachowaniu należytej staranności spoczywa, zgodnie z art. 6 KC, na wierzycielu. Wyjątek stanowią domniemania ustanowione przez przepisy art. 527 § 3 i 4 KC.

Informacja o wpisaniu wzmianki o egzekucji z nieruchomości do księgi wieczystej nie obliguje nabywcy do dalej idących badań stanu majątkowego osoby sprzedającej, dla upewnienia się, czy nie jest ona niewypłacalna. Przede wszystkim nie dysponuje on możliwościami prawnymi dowiedzenia się o innym majątku takiej osoby. Po drugie może działać w przeświadczeniu, że o ile istotnie ostrzeżenie o egzekucji i hipoteka zostaną do księgi wieczystej wpisane zgodnie z wnioskami, o których wzmianki w księdze tej istnieją, to wierzyciele na skutek tej transakcji nie zostaną pokrzywdzeni.

Wiedza dłużnika o wszczętych przeciwko niemu postępowaniach egzekucyjnych i utrata płynności finansowej prowadzonej przez niego firmy powinny być uwzględnione przy ocenie, czy działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, gdy złożona została skarga pauliańska.

Na gruncie przepisów o postępowaniu zabezpieczającym celem udzielenia zabezpieczenia jest zwiększenie skuteczności postępowania cywilnego poprzez zapewnienie, że pomimo upływu czasu koniecznego dla rozstrzygnięcia sprawy możliwym będzie osiągnięcie zamierzonych przez stronę celów tego postępowania. Podstawami udzielenia zabezpieczenia w postępowaniu cywilnym, gdy wpłynęła skarga pauliańska, są uprawdopodobnienie roszczenia oraz interesu prawego w udzieleniu zabezpieczenia. Interes prawny istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Przesłanki te muszą zostać spełnione kumulatywnie, a ponadto wniosek o zabezpieczenie nie może nadmiernie naruszać interesów obowiązanego, a ponadto – co do zasady – zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Do udzielenia zabezpieczenia nie jest konieczne udowodnienie obawy zbycia nieruchomości, a wystarczy jej uprawdopodobnienie.

Brak szczególnego związku pomiędzy czynnością, której uznania za bezskuteczną wobec siebie żąda strona powodowa a niewypłacalnością dłużnika, o którym mowa w art. 527 § 2 Kodeksu cywilnego (skarga pauliańska), wyklucza uznanie powództwa za zasadne.

Odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku sprawy wytoczonej na podstawie art. 527 § 1 KC przedmiotów majątkowych, objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika, może uzasadniać roszczenie wierzyciela na podstawie art. 405 i nast. kodeksu cywilnego o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia.

Zaskarżenie przez wierzyciela czynności prawnej dłużnika dokonanej przed powstaniem jego wierzytelności dopuszczalne jest tylko w wypadku, gdy dłużnik w chwili dokonywania czynności zdawał sobie sprawę, że w przyszłości będzie odpowiadał za dług i dokonał czynności aby tego uniknąć ze szkodą dla przyszłych wierzycieli. Nie jest przy tym istotne, czy osoba przyszłego wierzyciela była już wówczas oznaczona, czy dłużnik znał dokładnie wielkość wierzytelności i w jakiej konkretnie dacie ona powstanie oraz jaki czas dzieli chwilę dokonania przez dłużnika czynności prawnej krzywdzącej wierzycieli od powstania wierzytelności.

Przedmiotem zaskarżenia na podstawie art. 527 kodeksu cywilnego (skarga pauliańska) mogą być – w zasadzie – czynności, które przynoszą korzyść majątkową osobie trzeciej, a więc czynności przysparzające, które są skutkiem rozporządzeń dłużnika. Zgodnie przyjmuje się w orzecznictwie i piśmiennictwie, że umowa o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności małżeńskiej zawarta z pokrzywdzeniem wierzyciela może być przez niego zakwestionowana skargą pauliańską z art. 527 kodeks cywilny.

Przy pokrzywdzeniu istotne jest zawsze zbadanie czy w przypadku niedokonania konkretnej czynności wierzyciel faktycznie zostałby zaspokojony. Podkreśla się przy tym, że jeżeli przedmiot czynności prawnej był obciążony hipoteką w chwili zawierania tej umowy, to okoliczność ta nie może pozostać bez znaczenia dla stwierdzenia działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli w rozumieniu art. 527 § 1 KC w sytuacji gdyby wierzyciel nie mógłby liczyć na preferencyjne zaspokojenie swojej wierzytelności ze sprzedanej nieruchomości.

Pokrzywdzenie wprost odnosi się do czynności, w następstwie której dłużnik stał się niewypłacalny albo pogłębił swoją niewypłacalność. Niewypłacalność jest okolicznością faktyczną, a pokrzywdzenie oceną prawną jej wpływu na sytuację wierzyciela. Wobec tego niewypłacalność wymaga ustalenia składu majątku dłużnika i jego zdolności do przeprowadzenia skutecznej egzekucji.

Niewypłacalność, o jakiej mowa w art. 527 § 2 kodeksu cywilnego – skarga pauliańska, nie jest synonimem braku jakiegokolwiek majątku po stronie dłużnika. Wystarczy bowiem, że czynność prawna zakłóca zdolności płatnicze dłużnika i uprzywilejowuje jednego z jego wierzycieli. Za niewypłacalnego można uznać nawet takiego dłużnika, którego aktywa majątkowe równoważą zobowiązania, ale są niedostępne dla wierzyciela roszczeń pieniężnych.

Rola sądu, gdy została złożona skarga pauliańska, ogranicza się jedynie do wydania wyroku o bezskuteczności czynności względnej. Sąd nie nakłada na osobę trzecią obowiązku znoszenia egzekucji, gdyż powstaje on dopiero w momencie uprawomocnienia się wyroku uwzględniającego powództwo z art. 527 KC. Następstwa takiego orzeczenia określił sam ustawodawca w art. 532 kodeks cywilny.