Art. 234 Kodeksu karnego: Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Na czym polega przestępstwo fałszywego oskarżenia o popełnienie przestępstwa?

Fałszywe oskarżenie o przestępstwo polega na podniesieniu przed organami ścigania (policja, prokurator) lub orzekania (sąd) nieprawdziwego zarzutu, że inna osoba popełniła przestępstwo, wykroczenie lub przewinienie dyscyplinarne.

Aby fałszywe oskarżenie zostało złożone bezpośrednio przed organem właściwym do ścigania lub orzekania w konkretnej sprawie wystarczające jest, aby zawiadomienie skierowane było do organu ogólnie właściwego do ścigania przestępstw lub do orzekania w sprawach o przestępstwa.

Fałszywe oskarżenie jest dokonane z chwilą dojścia treści oskarżenia zawierającego zarzuty nieprawdziwe do autora, którym jest organ powołany do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne. Pobudki i motywy sprawcy są dla bytu omawianego przestępstwa obojętne.

Czy konieczne jest wszczęcie postępowania karnego na skutek fałszywego oskarżenia?

Nie, bo dla bytu przestępstwa fałszywego oskarżenia o przestępstwo obojętne jest to, czy przeciwko osobie fałszywie oskarżonej wszczęto postępowanie karne lub dyscyplinarne, względnie czy została skazana lub ukarana, czy postępowanie umorzono.

Przestępstwo fałszywego oskarżenia jest przestępstwem formalnym, bezskutkowym, czyli dokonanie tego przestępstwa następuje w momencie podniesienia przed organem powołanym do ścigania lub orzekania nieprawdziwego zarzutu, że inna osoba popełniła przestępstwo, wykroczenie lub przewinienie dyscyplinarne.

Bez wątpienia, jednym ze znamion określających czynność sprawczą jest skierowanie oskarżenia (zawierającego zarzut nieprawdziwy) do jednego z organów wymienionych powyżej, ale wymóg oskarżenia „przed organem powołanym do ścigania lub orzekania” nie ma charakteru skutku.

Czy każde oskarżenie będzie fałszywym oskarżeniem o przestępstwo?

Oskarżenie musi być fałszywe obiektywnie czyli niezgodne z rzeczywistością.

Oskarżenie  musi być ponadto fałszywe subiektywnie, czyli sprawca ma świadomość, że oskarżenie, które kieruje jest fałszywe lub przewiduje możliwość, że oskarżenie, które kieruje może być nieprawdziwe  i dodatkowo na to się godzi.

Czyli sprawca wie lub godzi się, że fałszywie oskarża.

Przed złożeniem zawiadomienia warto pamiętać i zbadać, że nieprawdziwość oskarżenia zachodzi w razie niezgodności podanych faktów z obiektywnym stanem rzeczy.

Klasycznym przykładem przestępstwa fałszywego oskarżenia będzie postawienie zarzutu całkowicie zmyślonego, czy też z kategorii cięższych przestępstw niż to, które w rzeczywistości osoba popełniła. Przestępstwo fałszywego oskarżenia może również polegać na dodaniu istotnych, ale nieprawdziwych okoliczności.

Jak się bronić przed fałszywym oskarżeniem o przestępstwo?

Jeśli padliśmy ofiarą fałszywego oskarżenia stajemy się pokrzywdzonym. Jako pokrzywdzony mamy szereg uprawień, z których możemy skorzystać. Pokrzywdzonym jest bowiem osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Jeśli nasze dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone przez kierowane fałszywego oskarżenia to pierwszym krokiem jest upewnienie się, czy ta konkretna sytuacja może być kwalifikowana jako dopuszczenie się przez sprawcę przestępstwa fałszywego oskarżenia. A jeśli tak, to następnie możemy złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na policji lub w prokuraturze, pisemnie lub ustnie. Następnie korzystać z dalszych uprawnień już w toku postępowania przygotowawczego, a następnie sądowego jako oskarżyciel posiłkowy. Jeśli z jakichś powodów nie chcemy wszczynać postępowania karnego, to swoich roszczeń możemy również dochodzić w sprawie cywilnej o ochronę dóbr osobistych. Zarówno w sprawie karnej jak i cywilnej możemy dochodzić zadośćuczynienia.

Fałszywe oskarżenie o popełnienie przestępstwa czy pomówienie?

Warto wiedzieć, że podniesienie fałszywego zarzutu, innego niż popełnienie przestępstwa, przestępstwa skarbowego, wykroczenia, wykroczenia skarbowego lub przewinienia dyscyplinarnego, może okazać się przestępstwem pomówienia. Jeśli tak jest, co należy również ocenić na wstępnym etapie, ściganie sprawcy odbywa się z oskarżenia prywatnego. Jednocześnie, gdyby okazało się, że w grę wchodzi zarówno przestępstwo fałszywego oskarżenia, jak również przestępstwo pomówienia wówczas karać można jedynie za przestępstwo fałszywego oskarżenia. Popełnienie bowiem przestępstwa fałszywego oskarżenia pochłania przestępstwo pomówienia. Karać wówczas można tylko za fałszywe oskarżenie i w ramach niego dochodzić roszczeń finansowych lub w sprawie o naruszenie dóbr osobistych. 

W opisanych sytuacjach również można dochodzić roszczeń cywilnych (zadośćuczynienia, odszkodowania, przeproszenia)

Nie każda wypowiedź zniesławiająca pokrzywdzonego wyczerpuje dyspozycję tego przepisu. Zgodnie z treścią art. 212 § 1 Kodeksu karnego odpowiada za zniesławienie ten, kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Niewątpliwie takie wypowiedzi zniesławiające w formie fałszywego oskarżenia mogą pojawiać się także w zeznaniach składanych w charakterze świadka przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo. Właśnie taka sytuacja wystąpiła w sprawie niniejszej, ponieważ według zarzutu aktu oskarżenia pomówienie Y przez oskarżonych o kradzież energii elektrycznej, tj. o przestępstwo z art. 278 § 5 Kodeksu karnego, nastąpiło w trakcie składanych przez nich zeznań w charakterze świadków przed funkcjonariuszem Komendy Policji w Lublinie oraz przed Sądem Rejonowym w Lublinie, a zatem przed organami powołanymi odpowiednio do ścigania i orzekania w sprawach o przestępstwo. W analizowanej sytuacji doszło do realizacji znamion dwóch typów czynów zabronionych – zniesławienia z art. 212 § 1 KK i fałszywego oskarżenia z art. 234 KK. Pomiędzy zakresami znamion wskazanych przestępstw występuje stosunek wykluczania oparty o zasadę lex consumens derogat legi consumptae, stanowiącą jedną z reguł wyłączania wielości ocen. Przepisem pochłoniętym jest tu art. 212 § 1 KK. Oznacza to, że wszystkie czyny oskarżonych stanowiły wyłącznie przestępstwa z art. 234 KK.

Przykładowy opis czynu przestępstwa fałszywego oskarżenia dokonanego podczas przesłuchania świadka z jednoczesnym jego pomówieniem

X został oskarżony o to, że: w Lublinie, w okresie od dnia do dnia, w czasie składania zeznań w postępowaniu przygotowawczym jako świadek, a następnie na rozprawie w Sądzie w Lublinie pomówił Y, że ten dokonywał kradzieży energii cieplnej w okresie od do wykonując nielegalne przyłącze do węzła cieplnego znajdującego się w piwnicy pod budynkiem pomieszczeń Y, co poniżyło pokrzywdzonego w opinii publicznej.

Przestępstwo fałszywego oskarżenia a przestępstwo zawiadomienia o niepopełnionym przestępstwie

Przestępstwo zawiadomienia o niepopełnionym przestępstwie różni się tym od przestępstwa fałszywego oskarżenia tym, że sprawca, zawiadamiając organ powołany do ścigania przestępstw lub przestępstw skarbowych o rzekomo popełnionym przestępstwie, nie wskazuje osoby, która miała je popełnić. Informuje więc o zdarzeniu, którego w ogóle nie było lub przedstawia zdarzenie prawdziwe jako przestępstwo cięższe przez podanie nieprawdziwych okoliczności. Jeżeli w związku z tym zawiadomienie o niepopełnionym przestępstwie zawiera jednocześnie fałszywe oskarżenie konkretnej osoby, to sprawca tego czynu będzie odpowiadał wyłącznie za fałszywe oskarżenie, a już nie za zawiadomienie o niepopełnionym przestępstwie.

Czy oskarżony, sprawca, który broni się fałszywie oskarżając inną osobę poniesie za to dodatkową odpowiedzialność?

Oskarżony nie ponosi odpowiedzialności karnej za fałszywe oskarżenie, jeżeli  w konkretnej sprawie w ramach wyjaśnień wysuwa fałszywe pomówienie wobec innej osoby o popełnienie lub współudział w popełnieniu zarzucanego mu czynu, gdy czyni to w celu uniknięcia odpowiedzialności za ten czyn, albo złagodzenia odpowiedzialności własnej, bądź w celu podważenia wiarygodności dowodu obciążającego go lub dla prawnego wyeliminowania dowodu z materiału dowodowego, który przeciwko niemu zebrano. Karalność oskarżonego za ich fałszywe złożenie jest więc jedynie możliwe wówczas, gdy składając je, działał on w innym celu niż w celu obrony. Każde ewidentne i jednoznaczne wyjście poza granice tego prawa może rodzić odpowiedzialność karną oskarżonego, jeżeli w ten sposób swoim zachowaniem wypełnia on znamiona danego czynu zabronionego. Ta odpowiedzialność aktualizuje się zatem nie tylko wtedy, gdy oskarżony dokona fałszywego pomówienia w postaci innej niż przez składanie wyjaśnień lub wprawdzie w wyjaśnieniach, ale odnośnie czynu nie mającego żadnego związku z czynem mu zarzucanym lub z obroną przed tym czynem, ale także i wtedy, gdy te jego fałszywe oskarżenia odnoszą się do zarzucanego mu czynu, ale złożył je nie dla własnej obrony przed odpowiedzialnością karną za ten czyn, ale wyłącznie w innym celu, na przykład dla zniesławienia danej osoby.

Prawo do obrony przysługujące sprawcy czynu niezależnie od faktu wszczęcia postępowania i jego stadium, wyłącza nie tylko bezprawność fałszywego zeznania ale również fałszywego oskarżenia innej osoby.

Jednakże, oskarżony, który składając wyjaśnienia w związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem karnym, fałszywie pomawia inną osobę o współudział w tym przestępstwie w celu ukrycia tożsamości rzeczywistych współuczestników tego przestępstwa, a nie w celu własnej obrony, wykracza poza granice przysługującego mu prawa do obrony i może ponosić odpowiedzialność karną za przestępstwo fałszywego oskarżenia.