Darowizna a zachowek oraz przykład wyliczenia kwoty zachowku

Oddzielnego, bardziej szczegółowego omówienia wymaga kwestia darowizn, a dokładnie wpływu darowizn na zachowek, czyli tego, co jeśli spadkodawca (osoba zmarła) przekazała cały swój majątek lub tylko część majątku innym osobom przed śmiercią, czy to przekazała go osobom najbliższym (dziecku, wnukowi) czy też osobom obcym (jakiejś organizacji, osobie obcej, wnukowi, mimo że żyło dziecko spadkodawcy)?

Czy mamy prawo do zachowku, od kogo i w jakiej wysokości? Jak tę wysokość wyliczyć?

Po pierwsze najważniejsze dla tego wpisu to świadomość, że przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę darowizny, jakie poczynił spadkodawca jeszcze za życia.

Przyjmuje się, że darowizny za życia spadkodawcy na rzecz najbliższych są dokonywane niejako z myślą o przyszłej schedzie.

Na zachowek zalicza się też co do zasady koszty wychowania i wykształcenia uprawnionego do zachowku, ale tylko jeśli przekraczają one przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Innymi słowy, do masy spadkowej nie dolicza się tylko drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych, np. ślubnych prezentów, o ile nie był to samochód.

Darowizna a zachowek, czyli kiedy musi być dokonana darowizna, aby móc ją rozliczać w sprawie spadkowej o zachowek?

To jest jedno z częściej stawianych przez osoby zainteresowane pytań. Bowiem nie wlicza się też do masy spadkowej darowizn dokonanych więcej niż dziesięć lat przed śmiercią, ale tylko dokonanych na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku, czyli dalszych dla spadkodawcy.

Adwokat zwraca uwagę, że darowizny dokonane na rzecz osób bliskich dokonane ponad 10 lat przed śmiercią uwzględnia się.

Czyli, aby to lepiej zrozumieć, do wartości spadku dolicza się co do zasady wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców bez względu na to – kiedy zostały dokonane, a darowizny na rzecz innych osób dolicza się tylko wtedy, gdy zostały dokonane nie dawniej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.

Darowizna a zachowek, gdy uprawniony wcześniej już dostał należną mu kwotę?

Może więc się zdarzyć, że uprawniony dostał zachowek już za życia spadkodawcy. Nie mają bowiem prawa do zachowku ci najbliżsi, którzy otrzymali jego równowartość w postaci wcześniejszej darowizny od spadkodawcy lub w formie zapisu albo powołania do spadku w samym testamencie.

Bowiem zapis windykacyjny został potraktowany na równi z darowiznami, czyli przy obliczaniu zachowku uwzględnia się jego wartość, i podobnie jak darowiznę, zalicza się na należny uprawnionemu zachówek.

Wnukom, którzy przeżyli rodziców, zalicza się na poczet zachowku darowizny otrzymane przez ich rodziców, a także oczywiście przez nich samych.

Jak wylicza się wartość darowizny podlegającą zaliczeniu na zachowek?

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania oraz według cen z chwili ustalania zachowku. Zazwyczaj niezbędna jest w tym zakresie opinia biegłego.

Co ważne, z orzecznictwa sądowego również wynika, że jeśli spadkodawca przed śmiercią darował cały swój majątek, to spadkobierca może domagać się zachowku od osoby obdarowanej.

To bardzo ważna praktyka sądowa, bo niektórzy za życia decydują się na rozdysponowanie w drodze darowizn praktycznie całego swojego majątku kosztem najbliższej rodziny, którym spadek należy się na podstawie reguł dziedziczenia ustawowego. Praktyka pokazuje, że często obdarowanymi w ten sposób zostają wnukowie.

Co również istotne, na poczet zachowku zalicza się to, co osoba do niego uprawniona otrzymała od spadkodawcy za jego życia w drodze darowizny albo w testamencie w drodze zapisu.

Czyli jeśli już coś otrzymaliśmy od spadkodawcy, jednak uważamy, że jest to za mało, bo inny członek rodzinny otrzymał więcej, lub obca osoba, możemy żądać wyrównania, jednakże od kwoty należnego zachowku będzie odjęta kwota otrzymanych już od spadkodawcy składników majątkowych.

Żądać wypłaty zachowku może także osoba uwzględniona w testamencie, jeśli to, co przeznaczył jej spadkobierca, jest warte mniej niż przysługujący jej zachowek, a nie otrzymała wcześniej rekompensaty w formie darowizny.

Czyli jeżeli ktoś z kręgu uprawnionych do zachowku nie dostał rekompensaty równej wysokości zachowku, spadkobierca, który otrzymał więcej, jest obowiązany wypłacić mu sumę pieniędzy potrzebną do pokrycia wartości zachowku albo do jego uzupełnienia.

Aby jeszcze lepiej zrozumieć powyższe, posłużę się przykładem z praktyki w zakresie wpływu darowizny na zachowek

Jak już wiesz, jednym z etapów obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku. Ten trudny wyraz wymaga przede wszystkim określenia czystej wartości spadku.

Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) i cen z chwili orzekania o zachowku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń.

Dla ustalenia czystej wartości spadku należy doliczyć wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób, za wyjątkiem drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych i dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku.

Jeśli spadkodawca przed śmiercią rozporządził całym swoim majątkiem poprzez darowizny, to stan czynny spadku po nim wynosi zero. Często są jeszcze długi spadkowe związane np. z wykonaniem nagrobka i dla przykładu niech wynoszą one 6000 złotych.

Do czystej wartości spadku należy zaliczyć – dla tego przykładu – wartość mieszkania, które zmarła darowała jakiejś osobie. Biegły sądowy opiniujący w sprawie spadkowej z zakresu szacowania nieruchomości ustalił, że wartość tego prawa wynosi np. 200.000 złotych.

Jeżeli żadna ze stron opinii nie kwestionowała, a opinia biegłego odpowiada w sposób wyczerpujący, stanowczy i zrozumiały na postawione pytanie, a przytoczona argumentacja jest w pełni przekonująca, sąd oprze się na niej dla ustalenia wartości mieszkania.

Do czystej wartości spadku po zmarłym należy doliczyć kwoty darowane uprawnionej do zachowku. Przyjmijmy, że uprawniona otrzymała od spadkodawcy pieniądze m.in. na spłatę zaległego czynszu, zakup samochodu, a darowizny te objęły co najmniej kwotę 20.000 złotych.

Substrat należnego powódce zachowku wynosi zatem 214.000 złotych (- 6.000 złotych + 200.000 złotych + 20.000 złotych).

Obliczanie zachowku zamyka operacja pomnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. W przykładzie przyjmuję, że uprawniona do zachowku była jedynym dzieckiem spadkodawcy.

Skoro tak to przy dziedziczeniu na podstawie ustawy otrzymałaby cały spadek po rodzicu. Podstawę do obliczenia należnego zachowku stanowi zatem udział w 1/2 całości spadku.

W związku z powyższym wysokość należnego zachowku dla osoby wymienionej w przykładzie i w konkretnych okolicznościach tu wskazanych wynosi 107.000 złotych (214.000 złotych x 1/2).

Pamiętamy jednak również o darowiźnie na rzecz uprawnionej do zachowku. Czyli kwotę 107.000 złotych należy pomniejszyć o wartość darowizn dokonanych na rzecz uprawnionej do zachowku, a więc o kwotę 20.000 złotych.

Zatem osoba obdarowana mieszkaniem jak w przykładzie jest zobowiązana do zapłaty na rzecz uprawnionej córki spadkodawcy tytułem zachowku kwotę 87.000 złotych. Tak właśnie wygląda przykład wyliczenia w przypadku wpływu darowizny na zachowek.

About the author

Jako legalnie działająca firma pod numerem NIP: 665-259-59-85, REGON: 369166329 dostarczamy produktów najwyższej jakości.