Biegły sądowy w postępowaniu cywilnym

Kiedy sąd dopuści dowód z opinii biegłego?

Opinia biegłego to jeden z przewidzianych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego środków dowodowych. Sąd powinien rozstrzygnąć sprawę w oparciu o dowód z opinii biegłego zawsze wtedy, gdy do rozstrzygnięcia są wymaganewiadomości specjalne.

Wiadomości specjalne to profesjonalne informacje z określonej gałęzi wiedzy (nauki, techniki, rzemiosła, obrotu gospodarczego), posiadane z uwagi na przygotowanie teoretyczne biegłego lub ze względu na wykonywanie w danej dziedzinie pracy.

Jak wygląda procedura powołania biegłego?

O tym, czy do rozstrzygnięcia sprawy są konieczne informacje specjalne, decyduje ostatecznie sąd po rozpatrzeniu wniosku w tym zakresie złożonego przez stronę postępowania.

Adwokat zwraca uwagę, że posiadanie przez sędziego wiadomości specjalnych ułatwia rozstrzygnięcie sprawy, ale nie zwalania sądu z konieczności powołania biegłego, gdyż sędzia nie może zastąpić biegłego (pozbawiłby strony możliwości zadawania biegłemu pytań i podważania opinii biegłego w trakcie procesu).

Wniosek o powołanie biegłego wzór

Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego następuje na wniosek strony zgłoszony w piśmie procesowym (pozwie lub dalszym piśmie) lub ustnie na rozprawie albo z urzędu przez sąd.

Sąd powołuje biegłego po wysłuchaniu stron co do wyboru biegłego i liczby biegłych. W postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego sąd oznacza, czy opinia ma być sporządzona ustnie, czy pisemnie. Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego może nastąpić na rozprawie (w obecności stron) lub na posiedzeniu niejawnym. Sąd orzekający może pozostawić wybór biegłego sędziemu wyznaczonemu lub sądowi wezwanemu.

Biegłym może być osoba fizyczna (stały biegły sądowy albo powołany na potrzeby konkretnej sprawy). Sąd może zażądać wydania opinii także od instytutu naukowego lub naukowo – badawczego.

Przykłady sprawy, w których powołanie biegłego jest zazwyczaj niezbędne?

Jak wspomnieliśmy, biegły musi być powołany w każdym wypadku, gdy uzna, że do rozstrzygnięcia sprawy są wymagane wiadomości specjalne.

Wiadomości specjalne są zwykle wymagane do rozstrzygnięcia m.in.:

• sprawy o zadośćuczynienie za krzywdę spowodowaną błędem medycznym (opinia biegłych medyków),
• sprawy o odszkodowanie za zniszczenie rzeczy (biegły z zakresu szacowania ruchomości),
• sprawy o podział majątku wspólnego małżonków po rozwodzie (po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej) lub o zniesienie współwłasności nieruchomości (biegły z zakresu szacowania ruchomości i nieruchomości),
• sprawy o roszczenia cywilnoprawne związane z wypadkiem drogowym (biegły z zakresu rekonstrukcji wypadków drogowych, z zakresu techniki samochodowej),
• sprawy o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez wymaganej zgody (biegły psychiatra),
• w sprawach o kontakty z dzieckiem albo o ograniczenie władzy rodzicielskiej (biegły psycholog, pedagog, zazwyczaj wspólna opinia psychologiczno-pedagogiczna Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów).

W niektórych sprawach ustawodawca nałożył na sąd obowiązek przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, np. w sprawie o ubezwłasnowolnienie (psychiatra lub neurolog oraz psycholog) lub o zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego.

Jakie są zadania biegłego i zakres opinii?

Sąd powinien dopuścić dowód z opinii biegłego zawsze wtedy, gdy do rozstrzygnięcia sprawy wymagane są wiadomości specjalne. Co do zasady biegły nie może zostać powołany w celu ustalenia stanu faktycznego sprawy.

Jego zadaniem nie jest poszukiwanie dowodów, lecz ocena przedstawionego materiału dowodowego z wykorzystaniem wiadomości specjalnych, w sposób umożliwiający sądowi dokonanie właściwych ustaleń faktycznych i właściwą ocenę prawną zdarzeń, z których strony wywodzą swoje racje.

Zakres zadań biegłego jest określany przez sąd w postanowieniu dowodowym, w oparciu o wcześniej złożony wniosek dowodowy przez strony postępowania cywilnego.

Opinia biegłego powinna zawierać trzy części: sprawozdanie z dokonanych czynności i spostrzeżeń, wnioski biegłego i odpowiedź na postawione biegłemu pytania, oraz uzasadnienie.

Opinia biegłego, jak każdy inny dowód, podlega „roztrząsaniu” przez strony i ocenie sądu. Strony mają prawo składać zastrzeżenia do opinii. Zdarza się, że opinia jest doręczana stronom dopiero na terminie rozprawy, wtedy należy zawsze wnosić o odroczenie rozprawy, o zakreślenie stosownego terminu na zgłoszenie uwagi ewentualnie dalszych wniosków dowodowych związanych z opinią.

Dokonując  oceny opinii biegłego, sąd w każdym wypadku powinien kontrolować jego wypowiedzi pod kątem  zgodności z zasadami logiki, poziomu wiedzy, sposobu motywowania stanowiska, podstaw teoretycznych opinii, a także stopnia stanowczości wyrażonych w opinii wniosków.

Ocena sądu nie może wkraczać w zakres wymagający wiedzy specjalnej. Opinia co do zasady nie podlega weryfikacji według kryteriów prawdy i fałszu, lecz poprzez pozytywne lub negatywne uznanie wartości rozumowania zawartego w opinii.

W jakich sytuacjach sąd dopuści dowód z opinii uzupełniającej albo z opinii innego biegłego?

Sąd może żądać uzupełnienia opinii ustnie lub na piśmie albo dopuścić dowód z opinii innego biegłego wtedy, gdy opinia zawiera niejasności, wewnętrzne sprzeczności albo luki, nie jest oparta na materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie albo gdy biegły nie uzasadnił wniosków opinii w sposób należyty lub gdy konkluzje opinii nie są konkretne albo przekonujące.

Niezgadzanie się przez stronę postępowania z niekorzystnymi dla niej wnioskami opinii bez rzeczowego uzasadnieniastanowiska strony nie jest wystarczającą podstawą do dopuszczenia dowodu z opinii innego biegłego lub instytutu.

Sąd najczęściej doręcza stronie opinię biegłego i zobowiązuje ją do wypowiedzenia się w wyznaczonym terminie, czy kwestionuje opinię i czy wnosi o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej lub z opinii innego biegłego – pod rygorem utraty prawa do późniejszego zgłoszenia zastrzeżeń. Odpowiednie ustosunkowanie się do opinii biegłego we wskazanym przez sąd terminie bywa kluczowe w obronie stanowiska strony.

Czy w procesie cywilnym strony mogą wykorzystać opinię sporządzoną w innej sprawie?

Sąd może odstąpić od przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego i uznać za miarodajną opinię sporządzoną w innej sprawie tylko za zgodą obu stron (tzn. jeśli żadna ze stron nie zgłasza zastrzeżeń do opinii i nie żąda powtórzenia dowodu przez sądem orzekającym).

Jeśli strony nie kwestionują sporządzonej w innej sprawie opinii, sąd powinien zażądać ustnego wyjaśnienia tej opinii, gdyż wymaga tego zasada bezpośredniości. Odstąpienie od tego wymagania jest możliwe tylko w razie wyraźnego wniosku stron.

Jeśli choć jedna ze stron kwestionuje taką opinię, ma ona jedynie status dokumentu, a sąd musi przeprowadzić dowód z opinii biegłego na ogólnych zasadach. Należy przy tym pamiętać, że sporządzona w innym postępowaniu opinia biegłego jest dowodem wymagającym wnikliwego rozważenia, zwłaszcza gdy wynikają z niej okoliczności pozostające w sprzeczności z wnioskami opinii biegłego sporządzonej w sprawie.

W sytuacji wystąpienia sprzeczności pomiędzy takimi opiniami zainteresowana strona powinna dążyć do wyjaśnienia tych rozbieżności, np. przez zobowiązanie biegłego wydającego opinię w sprawie do ustosunkowania się do tych rozbieżności albo przez przesłuchanie osób, które sporządziły opinię w innej sprawie.

Opinia sporządzona poza procesem na zlecenie strony jest uważana za dokument prywatny zawierający stanowisko strony, choćby autorem opinii był biegły sądowy.

Jak powinien postąpić sąd w sytuacji sprzeczności pomiędzy opinią biegłego z postępowania karnego a opinią biegłego sporządzoną w postępowaniu cywilnym?

W postępowaniu cywilnym strony nierzadko dołączają do akt sprawy opinie sporządzone w postępowaniu karnym. Dzieje się tak np. w sprawach o zadośćuczynienie po śmierci osoby bliskiej albo w sprawach o odszkodowanie lub rentę w związku ze skutkami wypadku drogowego.

Skazanie w sprawie karnej jest dla sądu rozpoznającego sprawę o zadośćuczynienie, rentę albo o odszkodowanie wiążące co do faktu popełnienia przestępstwa. Strona pozwana – sprawca lub ubezpieczyciel – niejednokrotnie podnosi w postępowaniu cywilnym zarzut przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody lub zarzut powiększenia rozmiarów szkody.

W celu wykazania przyczynienia się zgłasza wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, np. z zakresu rekonstrukcji wypadków drogowych.

Sporządzona w postępowaniu cywilnym opinia biegłego, stwierdzająca, że doszło do przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody lub zwiększenia jej rozmiarów może być sprzeczna z opinią sporządzoną w toku postępowania karnego zakończonego prawomocnym skazaniem oskarżonego sprawcy szkody.

Nie można także zapomnieć, że nawet prawomocne uniewinnienie oskarżonego sprawcy szkody nie oznacza, że w postępowaniu cywilnym nie zostanie mu przypisana odpowiedzialność za szkodę. Możliwa jest zatem także sprzeczność pomiędzy opinią dającą podstawę do uniewinnienia (umorzenia postępowania) a sporządzoną w postępowaniu cywilnym opinią stwierdzającą winę pozwanego sprawcy szkody.

Rozpoznając sprawę w postępowaniu cywilnym, sąd nie jest zobowiązany do przesłuchania biegłego, który w postępowaniu karnym wydał opinię odmienną od opinii sporządzonej na potrzeby postępowania cywilnego ani do dopuszczenia dowodu z opinii innego biegłego w celu wyjaśnienia sprzeczności pomiędzy opiniami (choć uzupełnienie postępowania dowodowego może być – w zależności od okoliczności – wskazane), ale biegły, który sporządził opinię w postępowaniu cywilnym i sąd w uzasadnieniu orzeczenia powinien przekonywająco ustosunkować się do tych elementów opinii drugiego biegłego, które mogłyby uzasadnić odmienną konkluzję ekspertyzy.

Czy sąd może zobowiązać biegłego do udziału w postępowaniu dowodowym?

Sąd może zobowiązać biegłego do wzięcia udziału w postępowaniu dowodowym, np. w przesłuchaniu świadków albo w oględzinach rzeczy. Udział biegłego w postępowaniu dowodowym może być czynny, np. biegły może za zezwoleniem sądu zadawać osobom przesłuchiwanym pytania, może pobrać krew w cel przeprowadzenia dowodu z grupowego badania krwi. Zobowiązanie do udziału w postępowaniu dowodowym jest dla biegłego wiążące.

Przed wydaniem opinii biegły może zapoznać się z aktami sprawy, może je także wypożyczyć poza budynek sądu. Zapoznawanie się biegłego z aktami sprawy nie jest postępowaniem dowodowym, dlatego nie wymaga obecności stron.

Sąd z urzędu lub na wniosek strony może zasięgnąć opinii występującego w sprawie biegłego, czy i w jakim zakresie uzupełnić postępowanie dowodowe, tak, by zebrany materiał był wystarczającą podstawą do wydania prawidłowej opinii.

Sporządzenie opinii biegłego powinno nastąpić po przeprowadzeniu innych dowodów będących podstawą do opiniowania; uznaje się np., że w sprawie o powierzenie władzy rodzicielskiej jednemu z małżonków sąd jest zobowiązany do przesłuchania stron przed przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłego co do stanu psychicznego jednego z małżonków.

Kiedy sąd może zwrócić się o wydanie opinii do instytutu naukowego lub naukowo – badawczego?

W przepisach Kodeksu postępowania cywilnego ustawodawca nie sprecyzował, kiedy sąd może zażądać wydania opinii przez instytut naukowy lub badawczo – naukowy.

W praktyce uznaje się, że potrzeba zasięgnięcia opinii placówki naukowej występuje, gdy podlegający ocenie problem, ze względu na jego złożoność wymaga wyjaśnienia przez specjalistów o szczególnie wysokim stopniu przygotowania praktycznego i teoretycznego lub gdy konieczne jest wykorzystanie najnowszych badań naukowych, albo gdy opinie biegłych okażą się rozbieżne. Zwraca się także uwagę na zespołowe opracowanie opinii instytutów, pozwalające na skorzystanie z profesjonalnej wiedzy wielu specjalistów.

Opinie instytutów bywają przydatne np. w sprawach, w których występuje problem ustalenia przyczyny wypadku drogowego, w sprawach błędów medycznych, w sprawach, w których ma miejsce badanie niekorzystnego wpływu leku na stan zdrowia strony postępowania, a także w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa lub macierzyństwa i w sprawach, w których jest konieczne przeprowadzenie specjalistycznych badań diagnostycznych albo obserwacji w warunkach szpitalnych.

Uznaje się, że opinia instytutu powinna wyrażać stanowisko nie poszczególnych osób, ale instytutu, który reprezentują. Jeśli sąd dopuści dowód z opinii odpowiedniego instytutu, a opinia zostanie sporządzona i podpisana przez jednego pracownika tego instytutu, to – w zależności od okoliczności sprawy – opinia może nie mieć cech opinii instytutu, ale może być uznana za opinię osoby, która ją sporządziła.

Taki sposób sporządzenia opinii, jeśli stanie się ona podstawą do zdyskwalifikowania przez sąd innej opinii biegłego, może uzasadniać wniosek o uchylenie opartego na niej orzeczenia.